Trên thế giới, có vô số loại trà và ở Việt Nam cũng vậy. Mặc dù các loại trà chủ yếu được làm từ trà xanh nhưng qua quá trình và áp dụng phương pháp chế biến riêng đã cho ra đời những sản phẩm trà khác nhau, có thể kể đến là trà xanh, trà đắng, trà sen, trà ô long,trà lài,... Theo đó, mỗi loại trà sẽ có một hương vị đặc trưng mang đến cho người thưởng thức những cảm nhận riêng biệt. Vì thế, để đánh giá một loại trà ngon hay không không phải là chuyện dễ, một loại trà có thể ngon với người này nhưng lại có thể làm người khác cảm thấy chưa hài lòng.
Mỗi người lại có một sở thích và hương vị khác nhau, trà ngon với người này nhưng chưa chắc ngon với người khác. Hơn nữa mỗi loại trà sẽ có một hương vị đặc trưng mang đến cho người thưởng thức những cảm nhận riêng biệt. Có thể là nước trà phải thơm, phải xanh trong hay đậm màu, hậu ngọt hay chát đắng đắng dịu nhẹ… Nó phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố khác nhau như thị giác, vị giác và cảm nhận chủ quan của mỗi người. Cùng là một ấm trà, nhưng sẽ có người khen thơm ngon, nhưng cũng có những người tỏ ý chưa được hài lòng thật sự. Tuy nhiên, nếu dựa vào những tiêu chí đánh giá trà ngon qua cảm nhận chủ quan, cách pha chế của mỗi người thì rất khó để có thể đánh giá các loại trà.
Trong quyển sách “Phác họa Danh trà Việt Nam”, tác giả Nguyễn Ngọc Tuấnnhắc đến năm tiêu chuẩn đánh giá phẩm chất trà.
“Trà có cả hương và vị kết hợp hoàn hảo với nhau, thiếu một trong hai thứ sẽ làm mất giá trị của trà. Người thưởng trà đề cao hương thơm thuần khiết sau đó đến vị trà. Trà có hàng ngàn hương khác nhau, tìm được hương vị yêu thích thì không gì quý bằng. Để đánh giá phẩm chất trà, ta có thể quy thành năm tiêu chuẩn chung bao gồm: HÌNH – SẮC – HƯƠNG – VỊ – HÓA. Năm tiêu chuẩn này đánh giá loại trà lá dùng để pha ấm.”
Hình: Hình dáng của lá trà khô trước khi pha là một trong những tiêu chí đánh giá trà ngon. Tất nhiên, tùy vào mỗi loại trà mà có những hình dáng khác nhau và bạn cần am hiểu về từng loại trà để có thể nhận biết dễ dàng. Chẳng hạn, trà xanh khô thì búp trà sẽ săn lại, cong hình móc câu và trà thường có màu xanh mốc. Với trà ô long có loại được cuộn thành những viên tròn, có loại để thừa cuống trà giống như đuôi rồng nhưng có những loại khác lại xoắn thành sợi dài…
Sắc: Trong các tiêu chí đánh giá trà ngon thì sắc cũng là một tiêu chí rất quan trọng. Sắc ở đây có nghĩa là màu của nước trà sau mỗi lần pha. Một loại trà ngon thì nước trà cần trong, màu vàng, xanh, sáng và sánh, có ánh vàng như mật ong. Sau 2-3 lần hãm, nếu nước trà vẫn giữ được những tiêu chí này thì chắc chắn đó là một loại trà ngon.
Hương: Đây chính là mùi hương đặc trưng của trà sau khi pha, đó có thể mùi hương trà xanh nguyên chất, có loại ướp hương sen, hương cốm, hương lài,… Tuy nhiên, nếu xét hương như một tiêu chí đánh giá trà ngon thì nó cũng tùy thuộc vào khứu giác của mỗi người. Về cơ bản, nếu trà có thể lưu hương lâu, thậm chí có thể giữ mùi được sau 2-3 lần hãm thì đó là trà ngon. Tất nhiên, mùi hương của trà phải là mùi nhẹ nhàng, tự nhiên, không hắc nồng.
Vị: Mùi vị của mỗi loại trà không giống nhau và nó cũng phụ thuộc vào vị giác của từng người. Có người thích trà có vị chát đậm, có người thích chát dịu nhưng cũng có người thích uống trà có vị ngọt nhẹ. Vì thế, một loại trà ngon thì mùi vị của trà không bị phai nhanh, thậm chí có thể giữ được vị chuẩn sau 2-3 lần hãm. Đây cũng là một trong những tiêu chí đánh giá trà ngon phổ biến hiện nay.
Hóa: Hóa chính là hình thái của lá trà sau khi pha. Đây cũng là một tiêu chí đánh giá trà ngon mà bạn nên lưu ý. Trà ngon sau khi hãm, lá trà sẽ bung nở và những nhánh lá vẫn giữ được nguyên vẹn giống như lá trà tươi, không bị nát vụn.