Trong hàng nghìn loại nông sản đặc sắc của Việt Nam, chè hay còn gọi là trà chiếm một vị trí vô cùng đặc biệt. Không chỉ đơn thuần là một loại cây trồng hay thức uống quen thuộc, chè còn là biểu tượng văn hóa, là tinh hoa kết tinh từ đất, trời và bàn tay lao động cần mẫn của người Việt. Trong bối cảnh hội nhập và phát triển nông nghiệp hiện đại, sự ra đời của Chương trình “Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) đã mở ra một kỷ nguyên mới cho chè Việt: từ sản phẩm nông nghiệp truyền thống, chè đang dần chuyển mình trở thành niềm tự hào quốc gia một đại diện tiêu biểu cho trí tuệ, bản sắc và khát vọng của nông thôn Việt Nam.
Việt Nam là xứ sở trà lâu đời với nhiều giống chè quý, đặc biệt là chè Shan Tuyết cổ thụ “quốc bảo” giữa đại ngàn.
Di sản xanh từ những vùng chè huyền thoại
Việt Nam là một trong những quốc gia có lịch sử trồng và thưởng trà lâu đời bậc nhất thế giới. Những vùng chè nổi tiếng như Thái Nguyên, Hà Giang, Tuyên Quang, Sơn La, Lâm Đồng… không chỉ mang giá trị địa lý mà còn là cái nôi nuôi dưỡng hàng trăm giống chè quý, từ chè xanh truyền thống, chè ô long bán lên men, đến chè đen lên men hoàn toàn và các dòng trà thảo mộc bản địa. Đặc biệt, chè Shan Tuyết cổ thụ – sinh trưởng tự nhiên ở độ cao 1.000–2.000 mét trên dãy Hoàng Liên Sơn và cao nguyên đá Đồng Văn được ví như “quốc bảo” của trà Việt bởi tuổi đời hàng trăm năm và hương vị đặc biệt thuần khiết, chát dịu, ngọt hậu sâu lắng.
Mỗi búp chè là kết quả của sự hài hòa giữa vi khí hậu đặc trưng, thổ nhưỡng giàu dinh dưỡng và phương pháp canh tác thủ công truyền thống. Người làm chè không chỉ là nông dân mà còn là nghệ nhân những người hiểu đất, hiểu chè và lưu giữ trong từng công đoạn chế biến cả một kho tàng văn hóa ẩm thực. Chính nhờ nền tảng bản địa sâu sắc ấy mà chè Việt không chỉ là một sản phẩm tiêu dùng, mà còn là hiện thân của bản sắc văn hóa dân tộc.
OCOP: Hệ sinh thái mới cho chè Việt cất cánh
Ra đời năm 2018, OCOP là một chương trình phát triển kinh tế khu vực nông thôn dựa trên lợi thế sản phẩm đặc trưng của từng địa phương, gắn kết chặt chẽ giữa Nhà nước – doanh nghiệp – người dân. Với bộ tiêu chí đánh giá sản phẩm khoa học, toàn diện – từ chất lượng, mẫu mã, tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm đến tính cộng đồng và khả năng truy xuất nguồn gốc – OCOP đã tạo nên một hệ sinh thái chuẩn hóa sản phẩm, giúp các đặc sản địa phương, trong đó có chè, bứt phá trên thị trường trong và ngoài nước.
Tính đến năm 2025, hàng trăm sản phẩm chè từ các tỉnh thành đã được công nhận đạt chuẩn OCOP từ 3 đến 5 sao. Những thương hiệu như Chè Shan Tuyết Tủa Chùa (Điện Biên), Chè cổ thụ Suối Giàng (Yên Bái), Chè Tân Cương (Thái Nguyên), Chè ô long Cầu Đất (Lâm Đồng)… đã khẳng định tên tuổi trên bản đồ nông sản Việt. Đặc biệt, nhiều sản phẩm đạt OCOP 5 sa cấp độ quốc gia đã đủ điều kiện để xuất khẩu đến các thị trường khó tính như Nhật Bản, EU, Hàn Quốc và Mỹ.
OCOP không chỉ là một chứng nhận. Đó là tấm vé thông hành giúp chè Việt bước vào thị trường hiện đại bằng tư duy chuyên nghiệp. Các hợp tác xã và doanh nghiệp chè buộc phải đổi mới phương thức sản xuất, đầu tư dây chuyền chế biến hiện đại, cải tiến bao bì, xây dựng truy xuất nguồn gốc, áp dụng chuyển đổi số và marketing nông sản bài bản hơn. Đây chính là bước ngoặt để chè Việt chuyển mình từ sản phẩm tiểu nông sang hàng hóa có thương hiệu quốc gia.
Chè – Biểu tượng mới của nông nghiệp xanh và bản địa
Sự phát triển của chè trong khuôn khổ OCOP còn phản ánh một xu hướng lớn: nông nghiệp xanh và giá trị bản địa đang trở thành “vàng mềm” trong thời đại kinh tế tuần hoàn và tiêu dùng bền vững. Nhiều sản phẩm chè OCOP hiện nay được sản xuất theo hướng hữu cơ, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, không dư lượng hóa học, an toàn cho sức khỏe và thân thiện với môi trường. Điều này không chỉ giúp chè Việt tăng sức cạnh tranh mà còn phù hợp với xu thế tiêu dùng toàn cầu hướng tới thực phẩm sạch, minh bạch và đạo đức.
Thêm vào đó, các vùng chè còn trở thành điểm đến du lịch trải nghiệm độc đáo. Những đồi chè xanh ngắt nối dài ở Mộc Châu, Suối Giàng, Bảo Lộc hay Tân Cương giờ đây là địa điểm check-in yêu thích của giới trẻ và du khách quốc tế. Việc kết hợp giữa phát triển sản phẩm và xây dựng không gian văn hóa du lịch đã giúp giá trị của chè không còn giới hạn trong tách trà, mà lan tỏa thành trải nghiệm sống động về con người, vùng đất và văn hóa bản địa.
Từ tách trà quê nhà đến bàn tiệc quốc tế
Dù đã có nhiều bước tiến đáng kể, chè Việt vẫn còn nhiều dư địa để phát triển. Thách thức lớn nhất hiện nay là khả năng xây dựng thương hiệu mạnh trên thị trường quốc tế. Trong khi Việt Nam là nước đứng thứ 7 thế giới về sản lượng chè, thì giá trị xuất khẩu lại thấp hơn nhiều so với tiềm năng, do phần lớn chè được xuất đi dưới dạng nguyên liệu thô, ít thương hiệu nổi bật. Bên cạnh đó là tình trạng sản xuất còn manh mún, thiếu liên kết vùng và áp lực cạnh tranh từ các cường quốc trà như Trung Quốc, Ấn Độ, Sri Lanka.
Tuy nhiên, OCOP đang từng bước giúp chè Việt vượt qua rào cản này. Với định hướng chất lượng hóa, bản địa hóa và phát triển bền vững, chè Việt hoàn toàn có thể trở thành biểu tượng nông sản quốc gia một “sứ giả văn hóa” mang thông điệp về đất nước, con người và bản sắc Việt ra thế giới. Chúng ta hoàn toàn có quyền kỳ vọng rằng, trong tương lai không xa, những tách trà Shan Tuyết, trà Tân Cương hay ô long Cầu Đất sẽ hiện diện không chỉ trong chợ quê, cửa hàng đặc sản, mà cả trên bàn tiệc cao cấp ở Tokyo, Paris hay New York như một minh chứng sống động cho khát vọng nông sản Việt vươn tầm thế giới.
Chè Việt và chương trình OCOP đã gặp nhau ở một điểm chung: khát vọng vươn lên từ nội lực. Khi chè không chỉ là thức uống mà trở thành biểu tượng cho nông nghiệp thông minh, bản sắc văn hóa và chuỗi giá trị toàn cầu, đó chính là lúc nông sản Việt được tôn vinh như một niềm tự hào quốc gia vững vàng, bền vững và lan tỏa.