Quả sấu Hà Thành

Giữa muôn loại hoa quả dùng chế biến đồ uống mùa hè ở Hà Nội, nước sấu ngâm – dù pha đường hay muối, thêm vài viên đá mát lạnh – vẫn luôn chiếm trọn cảm tình của người thưởng thức. Vị chua thanh dịu, hương thơm đặc trưng hòa cùng nguồn vitamin phong phú không chỉ xua tan cái nóng, làm cơ thể tỉnh táo, sảng khoái, mà còn tiếp thêm năng lượng sau những giờ làm việc căng thẳng giữa trời oi ả. Hơn cả một thức uống giải khát, nước sấu còn lưu giữ hồn Hà Nội xưa – nơi những hàng quán nhỏ ven đường mùa hạ luôn có chum sấu vàng óng, trong veo, vừa dân dã, vừa chan chứa tình phố cổ.

Lựa chọn sấu ngâm đường hay ngâm muối tùy theo sở thích của từng người, nhưng tác dụng giải khát, khôi phục thể trạng cơ thể của quả sấu đã thuyết phục được người dùng hàng thế kỷ qua. Song, cũng không biết chính xác tự bao giờ, quả sấu đã được dùng phổ biến trong đời sống người dân, cả thôn quê lẫn thị thành. Trong thói quen ăn quà vặt của người Hà Nội, nhất là các bạn trẻ (chủ yếu là nữ) từ lâu đã có sở thích ăn quà nơi vỉa hè đường phố mỗi ngày, cả sáng và tối là món sấu dầm đường hay sấu dầm nước mắm, kèm chút tỏi dập nát. Người bán đã chuẩn bị các món sấu này sẵn sàng phục vụ, khách đến không phải chờ đợi lâu vì sấu đã ngấm gia vị, đã ngấu.

Quả sấu Hà Thành - Ảnh 1

Vào đúng vụ sấu chín vàng (chín tới), người bán dùng dao sắc (dao bổ cau) cạo nhẹ để lột lớp vỏ ngoài, rồi mới nạo tiếp lớp vỏ sấu chín, khéo đến mức vỏ chảy dài thành sợi vỏ dài xoắn như con ốc, bỏ lại hạt sấu đen nhánh. Các bạn nữ sinh vô cùng thích thú đua chen háo hức cùng món sấu chín chấm muối ớt (muối gia vị) bán nơi cổng trường, mỗi giờ ra chơi. Trong các loại ô mai, thì ô mai sấu (sấy khô) luôn cuốn hút, đúng với sở thích của người ăn vặt.

Người Hà Nội bảo, trong các loại sấu, chỉ có sấu trồng trong Hoàng thành Thăng Long và khu vực lân cận như vườn Bách Thảo, đường Phan Đình Phùng, Lý Nam Đế, Trần Phú là ngon nhất. Có những cây sấu hàng trăm năm tuổi, được gọi là sấu cổ, bởi được trồng từ khi có Hoàng Thành. Khu vực này từng là thành trì quân sự nên cây trái trong thành cũng được giữ gìn nghiêm ngặt. Thời nay, mỗi khi đến mùa sấu, việc thu hoạch khá chuyên nghiệp. Đơn vị bảo vệ thành thuê người khai thác chuyên nghiệp thu hái. Vì cây sấu rất giòn, dễ gẫy, phải có dụng cụ thu hái và cách trèo khôn khéo. Ăn theo tiếng thơm ấy, người buôn bán sấu thường mang sấu thu hoạch ở nơi khác về ngồi bán xung quanh các trục đường trên. Người mua đôi khi ngỡ tưởng đây là sấu trong Hoàng Thành nên không mặc cả. Người bán giá nào mua giá đấy. Vào mùa sấu, người ta bán sấu non (thu hoạch sớm), sấu nếp (chín tới) và sấu già, sấu chín mọng (cuối vụ). Trước đây, người bán thường dùng dao nhỏ (thường gọi là dao bài dùng để bổ cau) để gọt sấu, nay họ dùng máy nên rất nhanh. Sấu gọt sẵn, sấu để nguyên vỏ, sấu gọt vỏ ngâm đường, ngâm muối sẵn trọng lọ, hộp đều có, đáp ứng mọi sở thích của khách hàng. Chiều về, người mua chỉ cần tấp xe vào sát vỉa hè là mua được sấu theo nhu cầu.

Quả sấu Hà Thành - Ảnh 2

Trên mâm cơm người Bắc, món ăn dân dã, mùa hè, rất đỗi thân quen, ưa dùng là bát nước canh rau muống luộc giầm sấu già, bỏ chút gia vị. Rau muống luộc chấm với bát nước mắm giầm sấu chín. Chà, trời oi nóng, được thưởng thức vị thanh ngọt, chua nhẹ, đằm thắm của bát canh dư vị muối ăn thật đã. Sấu nấu với thịt nạc băm, vịt om sấu... cùng nhiều món ăn có quả sấu được chế biến sáng tạo đã làm nên thương hiệu quả sấu trong đời sống ẩm thực của người Việt.

Mỗi khi vô Nam, vào mùa hè, nhiều người thường mang theo ít sấu tươi làm quà. Người Bắc vào sinh sống ở thành phố Hồ Chí Minh đã mang theo cùng món ăn riêng có của vùng miền. Lâu dần thành quen, món quà ấy đã được người miền Nam đón nhận và trân quý. Niềm vui nho nhỏ cho ta cảm nhận thấy đâu cũng là quê hương. Món ăn giản dị mà thấm đượm cả nền văn hóa, lịch sử của đất nước, dân tộc mình.

VĂN HÙNG

Từ khóa: