Vào khoảng tháng 8, tháng 9 hằng năm là thời điểm sim rừng ra hoa, kết quả. Đây cũng là thời điểm để người dân lên các đồi sim thu hoạch sim chín.
Mùa sim chín và nghệ thuật ủ men truyền thống
Trên những triền đồi ngập nắng ở Gia Lai, Kon Tum, Lâm Đồng và khắp miền Trung – Tây Nguyên, tháng 8 về cũng là mùa sim chín tím cả sườn núi. Từ sáng sớm, người dân đã rủ nhau vào rừng, tay xách giỏ, miệng cười rộn ràng trong hương sim thơm ngát. Những quả sim bé nhỏ, da tím óng ánh, cắn vào chát nhẹ rồi tan dần thành vị ngọt lịm nơi đầu lưỡi, được họ nâng niu bỏ vào giỏ, như gom cả hương trời, vị đất.
Người làm rượu sim lâu năm bảo rằng, sim ngon nhất là khi hái vào buổi nắng lên, quả vừa chín tới, khi ấy hương vị mới trọn vẹn. Sim được rửa sạch, chọn kỹ, rồi ủ cùng men lá hoặc ngâm trong rượu trắng. Công đoạn tưởng đơn giản mà chứa đựng cả sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và đôi tay khéo léo của người vùng cao.
Ông Võ Văn Một, người có hơn 20 năm gắn bó với nghề làm rượu sim ở phường Bắc Gia Nghĩa (tỉnh Lâm Đồng), chia sẻ: “Ít nhất ba tháng mới dậy mùi, sáu tháng trở lên mới thật sự sâu vị. Có năm tôi để cả mười hai tháng, rượu uống vào vừa nồng vừa êm.”
Ở mỗi buôn làng, rượu sim mang một bí quyết riêng, có nơi thêm vài vị thảo mộc cho hương hậu ngọt đằm, có nơi giữ nguyên vị sim rừng tinh khiết. Nhờ thế, mỗi chum rượu đều mang sắc thái riêng – màu tím sóng sánh, hương dìu dịu, vị ngọt hậu đậm đà, khiến ai đã thử một lần đều khó quên.
Không chỉ là một thức uống, rượu sim rừng còn là ký ức của núi rừng, là sự kết tinh giữa nắng, gió, đất trời và bàn tay cần mẫn của con người, thứ men nồng lưu giữ bản sắc, làm ấm lòng bao thế hệ miền sơn cước.
Quả sim rừng chín - nguyên liệu để ủ, lên men tạo thành rượu sim thơm ngon và bổ dưỡng.
Từ thức uống bản địa đến thương hiệu quê hương
Rượu sim từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của cộng đồng miền Trung – Tây Nguyên. Trong tiếng cồng chiêng vang vọng giữa núi rừng, trong những bữa cơm đoàn tụ hay buổi tiếp đón khách quý, chén rượu sim luôn hiện diện như biểu tượng của tình thân, của lòng hiếu khách và của sợi dây gắn kết cộng đồng. Với người dân nơi đây, rượu sim là tặng vật của đại ngàn, uống một chén không chỉ để thưởng thức vị ngọt nồng mà còn để tri ân thiên nhiên và sẻ chia nghĩa tình.
Nếu trước kia, rượu sim chỉ quanh quẩn trong gian bếp nhỏ của mỗi gia đình, thì nay, cùng với sự phát triển của kinh tế và du lịch, sản phẩm này đã vươn mình ra khỏi bản làng. Nhiều hộ dân, hợp tác xã mạnh dạn đầu tư dây chuyền chế biến, thiết kế bao bì đẹp mắt, đăng ký thương hiệu và tiêu chuẩn chất lượng. Không ít sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP, trở thành đặc sản tiêu biểu được giới thiệu tại hội chợ, siêu thị và các sự kiện ẩm thực trong nước lẫn quốc tế.
Với du khách, rượu sim đã vượt qua giá trị của một món quà, đó là kỷ niệm tím của núi rừng, gói ghém trong đó nắng gió, hương đất, và sự mộc mạc của con người Tây Nguyên. Nhiều tour du lịch cộng đồng hiện nay còn lồng ghép trải nghiệm “hái sim – ngâm sim – thưởng thức rượu sim”, giúp du khách cảm nhận sâu hơn đời sống bản địa, đồng thời tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương.
Giá trị của rượu sim không chỉ nằm ở văn hóa và du lịch, mà còn ở phương diện sức khỏe. Theo y học dân gian, rượu sim có tác dụng kích thích tiêu hóa, cải thiện giấc ngủ, giảm mệt mỏi và hỗ trợ tuần hoàn máu. Khoa học hiện đại cũng chỉ ra rằng quả sim chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa, giúp tăng cường sức khỏe tim mạch và giảm lão hóa tế bào. Vì vậy, rượu sim không chỉ là một thức uống có men mà còn là sự giao hòa tinh tế giữa ẩm thực, dược liệu và văn hóa bản địa.
Tuy nhiên, để rượu sim thực sự trở thành thương hiệu bền vững và có chỗ đứng trên thị trường, các địa phương cần một chiến lược phát triển dài hạn. Từ quy hoạch vùng nguyên liệu, hướng dẫn kỹ thuật trồng và chăm sóc cây sim, đến đào tạo kỹ năng chế biến, đóng gói, quảng bá – tất cả phải được thực hiện đồng bộ và chuyên nghiệp. Chỉ khi đó, rượu sim mới vượt ra khỏi quy mô sản xuất nhỏ lẻ, trở thành niềm tự hào tập thể, góp phần nâng tầm hình ảnh miền Trung – Tây Nguyên trên bản đồ ẩm thực Việt Nam.
Khoa học hiện đại đã chỉ ra quả sim chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa, tốt cho tim mạch và sức khỏe tổng thể.
Giữ hồn núi rừng trong men rượu tím
Giữa nhịp sống hiện đại, khi vô vàn loại rượu công nghiệp xuất hiện, rượu sim rừng vẫn giữ cho mình chỗ đứng riêng: chỗ đứng của ký ức, của tự nhiên và của bản sắc. Mỗi chum rượu sim là kết tinh của mùa sim chín, của công sức lao động, của tình yêu quê hương.
“Mùa sim chín với chúng tôi giống như một mùa lễ hội nhỏ. Vừa có thêm nguồn thu nhập, vừa để con cháu nhớ rằng quê hương còn một thứ rượu mang hồn núi rừng”, chị H’Linh, người Ba Na ở Mang Yang, tâm sự.
Nhưng để hương vị tím ấy còn mãi, không chỉ người dân mà cả chính quyền và cộng đồng cần chung tay bảo vệ rừng tự nhiên, bảo vệ những đồi sim mọc dại, khuyến khích mô hình trồng sim kết hợp du lịch cộng đồng, đồng thời giữ bí quyết ủ rượu truyền thống thay vì chạy theo sản xuất hàng loạt.
Theo y học dân gian, rượu sim giúp tiêu hóa tốt, cải thiện giấc ngủ, giảm mệt mỏi và hỗ trợ tuần hoàn máu.
Trong bối cảnh hội nhập, rượu sim hoàn toàn có tiềm năng trở thành sản phẩm đặc hữu của Việt Nam, giới thiệu đến bạn bè quốc tế. Tuy nhiên, để hiện thực hóa điều này, bên cạnh chiến lược thương mại, cần song hành chiến lược gìn giữ văn hóa và sinh thái. Bởi chỉ khi rừng xanh còn, sim rừng còn, những chum rượu sim tím ngát mới giữ nguyên hồn cốt núi rừng.
Vì vậy, rượu sim rừng không chỉ là đặc sản để thưởng thức, mà còn là lời nhắc nhở về mối quan hệ bền chặt giữa con người và thiên nhiên, về trách nhiệm bảo tồn di sản cho thế hệ mai sau. Mai này, khi nâng chén rượu sim, con cháu chúng ta vẫn sẽ cảm nhận trọn vẹn hương vị tím ngát của đại ngàn, hương vị chỉ có thể tồn tại nếu hôm nay chúng ta biết trân trọng và gìn giữ.
ĐÌNH TĂNG