Không chỉ là biểu tượng tinh khiết trong tâm thức Việt, sen ở Kim Liên còn là nguồn nguyên liệu quý, được người dân địa phương nâng niu, sáng tạo nên hàng loạt sản phẩm đặc trưng: trà sen, chè sen, tinh dầu sen, mứt sen, rượu sen, bột sen, tinh bột lá sen… Mỗi sản phẩm là kết tinh của bàn tay khéo léo và tấm lòng trân quý với quê hương Bác, vừa mang hương vị đặc trưng của đất Nghệ, vừa thấm đượm tinh thần cần cù, sáng tạo của người dân Nam Đàn.
Trong những năm gần đây, nhiều sản phẩm từ sen ở Kim Liên đã được công nhận đạt chuẩn OCOP cấp tỉnh, mở ra hướng đi bền vững cho kinh tế nông thôn. Các hợp tác xã, cơ sở sản xuất không chỉ chú trọng chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm mà còn đẩy mạnh xây dựng thương hiệu, bao bì, nhãn mác gắn liền với hình ảnh quê Bác Hồ. Nhờ đó, “Hương sen Làng Sen” dần trở thành dấu ấn riêng, góp phần đưa nông sản xứ Nghệ vươn xa hơn trên thị trường trong nước và quốc tế.
Tốt nghiệp Đại học Nông nghiệp, Phạm Kim Tiến (SN 1986) như nhiều chàng trai xứ Nghệ khác từng bươn trải kiếm sống ở Hà Nội và các tỉnh phía Bắc hơn 10 năm. Nhưng mỗi lần trở về quê, anh lại nhận ra một tiềm năng đặc biệt của vùng đất Nam Đàn – cây sen, loài hoa gắn liền với văn hóa và đời sống nông thôn.
Anh Phạm Kim Tiến giới thiệu các sản phẩm OCOP đặc trưng từ sen của Hợp tác xã Sen quê Bác tới du khách, kết hợp trải nghiệm văn hóa và nông nghiệp tại Kim Liên, Nghệ An.
Quyết định rời chốn đô hội, Phạm Kim Tiến trở về quê lập nghiệp. Ban đầu, anh đi khắp các cánh đồng, lặn lội xuống bùn để quan sát từng gốc sen, từng búp sen, tìm hiểu kỹ thói quen thu hái và sử dụng của người dân. Anh nhận thấy, mặc dù hạt sen, củ sen và lá sen đã là những món đặc sản truyền thống, nhưng việc khai thác và chế biến sản phẩm sen vẫn rời rạc, tự phát.
Với nền tảng kiến thức nông nghiệp, anh quyết tâm gắn kết tiềm năng quê hương với kinh nghiệm của bản thân, thành lập Hợp tác xã Nông nghiệp Sen quê Bác, đặt tại Xóm Liên Mậu 2, xã Kim Liên, huyện Nam Đàn (cũ), tỉnh Nghệ An. Mục tiêu của anh là xây dựng mô hình sản xuất kinh doanh bài bản, bền vững, biến sen từ sản vật truyền thống trở thành nguồn sinh kế và thương hiệu quê hương.
Anh Phạm Kim Tiến - Chủ nhiệm Hợp tác xã Nông nghiệp Sen quê Bác
Bước đầu, đội ngũ của anh Phạm Kim Tiến chỉ gồm năm anh em, tất cả đều tốt nghiệp đại học. Anh thuê 2,5 ha đất và cùng các kỹ sư trực tiếp lao động: cắt cỏ, cải tạo đất, làm nông dân đúng nghĩa. Dù có nhiều lời ra tiếng vào kiểu “Sao học đại học về mà phải làm những chuyện đó”, cả nhóm vẫn kiên định, bỏ ngoài tai mọi lời đàm tếu.
Khi lòng hồ được cải tạo xong, lứa sen đầu tiên là giống “ngàn cánh” được trồng trong hồ. Ngạc nhiên trước vẻ đẹp độc đáo của hoa, khách tới tham quan nườm nượp, chụp ảnh, và bất ngờ đặt mua với giá 50.000 đồng một bông. Nhìn thấy hiệu quả, anh tiếp tục nhân giống, mở rộng diện tích trồng trên hồ và cả trên chậu, liên tục thu hoạch, mỗi hai ngày một lần. Khi diện tích tăng lên 5 sào, công việc đã rất bận rộn, nhưng hiệu quả rõ rệt, nhiều hộ dân địa phương bắt đầu làm theo.
Anh Phạm Kim Tiến không giấu nghề mà chia sẻ kinh nghiệm với người dân, nhằm tạo ra một thương hiệu sen đặc trưng cho Làng Sen, giúp du khách nhận biết sen quê Bác là sen thật, đảm bảo chất lượng, tránh tình trạng nhập sen từ nơi khác để làm giả – điều từng xảy ra với nhiều sản phẩm đặc sản khác ở Nam Đàn, như tương Nam Đàn, đã phải đổi tên thành “tương Sa Nam” để bảo vệ uy tín. Anh nhấn mạnh: chỉ khi trung thực, đảm bảo chất lượng, sản phẩm mới thực sự tạo ấn tượng và giá trị bền vững cho quê hương.
Hình ảnh Sen quê Bác qua góc nhìn hội họa của họa sĩ Hải Nhung, trưng bày tại Triển lãm Mỹ thuật Nghệ An 2025, khơi gợi vẻ đẹp văn hóa và thiên nhiên quê hương.
Phạm Kim Tiến đưa ra một búp sen và giới thiệu đó là trà sen, được ủ trực tiếp trong bông sen tươi. Anh cho biết, để có một gói trà hoàn hảo, phải chọn những bông sen Bách Diệp to nhất, còn đang hàm tiếu (chúm chím nở), sau đó đặt trà vào giữa cánh hoa và bảo quản trong ngăn mát nhiều giờ để hương sen thấm đều vào trà. Khi pha, nước phải là nước sạch, không lẫn mùi lạ hay hóa chất, và ấm gốm được tráng bằng nước sôi để loại bỏ bụi bẩn, giữ nhiệt độ ổn định.
Ngồi nhâm nhi trà bên chiếc bàn nhỏ, ta cảm nhận ngay hương sen quyện trà thanh khiết, vị đắng nhẹ hòa cùng hương thơm êm dịu, mang lại cảm giác thư thái khó quên. Nhìn ra cánh đồng bao la, cảm giác thanh bình và thư giãn nơi thôn dã khiến trải nghiệm thưởng trà trở nên trọn vẹn.
Đam mê cây sen gắn liền với nghề nông, Phạm Kim Tiến kể thêm rằng anh từng trồng sen trên các hồ hoang dưới nghĩa trang, nơi vốn bị coi là ô nhiễm. Anh quyết tâm thực hiện dự án này sau khi nhận lời nguyện ước của một người dân xã Khánh Sơn (Nam Đàn cũ) muốn có hồ sen trước mộ con. Anh thuê nhân lực làm vệ sinh môi trường, rồi mới trồng sen và đạt kết quả thành công. Anh cười hiền, chia sẻ: “Khó khăn không làm mình nản chí mà chỉ là thử thách để trưởng thành. Nhờ vậy mới có ngày hôm nay.”
Đến nay, Hợp tác xã Nông nghiệp Sen quê Bác đã có những bước phát triển vượt bậc. Mỗi năm, hợp tác xã cung ứng hàng vạn cây giống cho nhiều nhà vườn, khu du lịch, đồng thời tham gia trang trí đình, đền, chùa tại nhiều huyện, xã ở Nghệ An và Hà Tĩnh.
Anh trải lòng, các sản phẩm sen của hợp tác xã hiện có 11 sản phẩm đạt chuẩn OCOP từ 2 sao đến 3 sao, trở thành một trong những thương hiệu tiêu biểu của quê Bác. Tuy nhiên, mặt bằng kho bãi vẫn chưa ổn định, suốt 6 năm qua hợp tác xã vẫn phải thuê kho theo năm, song tinh thần kiên định và tâm huyết với quê hương vẫn luôn là động lực để anh tiếp tục phát triển.
Gian trưng bày các sản phẩm OCOP Sen quê Bác, giới thiệu đến du khách và công chúng các sản phẩm đặc trưng từ sen tại Kim Liên, Nghệ An.
Hợp tác xã Nông nghiệp Sen quê Bác đã tạo công ăn việc làm cho 15 lao động kỹ thuật cao, đồng thời mở rộng giải quyết việc làm cho cộng đồng nông thôn với gần 50 hộ tham gia. Từ khi thành lập, hợp tác xã đã tiếp quản và trồng 30,5 ha sen trên diện tích ao hồ tại Kim Liên, đồng thời đưa về 52 giống sen để nhân giống, và thành công nhân giống 130 giống nhằm bảo tồn quỹ gen.
Những nỗ lực này đã giúp tạo ra các giống sen năng suất cao, chất lượng tốt, thích hợp với nhiều vùng đất khác nhau. Song song đó, hợp tác xã phát triển các sản phẩm đặc trưng từ sen, gồm: trà sen (trà hoa sen, trà lá sen), hạt sen tươi và sấy khô, sữa hạt sen, kim chi sen, củ sen muối, hương sen và gạo Làng Sen. Nhờ vậy, thương hiệu Sen quê Bác ngày càng khẳng định uy tín trên địa bàn Nghệ An và Hà Tĩnh.
Ngồi bên bàn trà, Phạm Kim Tiến chia sẻ về viễn cảnh dự án du lịch trải nghiệm tại Kim Liên, với mong muốn thuê đất dài hạn từ 30 đến 50 năm. Tại đây, du khách, đặc biệt là các bạn trẻ, sẽ có cơ hội lội bùn ngắm sen, thưởng thức các sản phẩm chế biến từ sen, đồng thời trải nghiệm không gian gắn với tuổi thơ và văn hóa quê hương Bác Hồ. Anh kỳ vọng nơi này sẽ trở thành điểm đến kết hợp nông nghiệp – du lịch – giáo dục trải nghiệm, góp phần phát triển kinh tế địa phương và gìn giữ giá trị truyền thống của Làng Sen.
Quốc Khánh, Nguyệt Hằng, Cát Tường