Sơn La: Khám phá nét độc đáo nhà gỗ truyền thống của người Mông

Chia sẻ với chúng tôi, ngôi nhà gỗ của dân tộc mình: Ông Hàng A Súa, tiểu khu Pa Khen, thị trấn Nông trường Mộc Châu cho biết: Nhà người Mông thường thống nhất 3 gian 2 cửa, một cửa chính, một cửa phụ và thường có 2 cửa sổ trở lên. Trong 3 gian nhà chính, gian bên trái dùng để đặt bếp lò và chỗ ngủ của vợ chồng chủ nhà, gian bên phải đặt bếp sưởi và giường khách. Gian giữa rộng hơn để đặt bàn thờ tổ tiên và là nơi tiếp khách, ăn uống của gia đình. Hai gian trái trước kia hay đặt cối xây ngô, giã gạo, bây giờ ít còn nữa... Bàn thờ tổ tiên của người Mông rất đơn giản, chỉ một tờ giấy trắng dính vào một mảnh ván với một ống cắm hương là bằng tre, nứa cắm vào tường, ở tường trên gian giữa thẳng cửa chính lên. Phòng ngủ của vợ chồng con cái trong nhà được tách riêng. Người Mông thường ngủ bằng phản hoặc giát bằng tre mai đập giập.

Đa số nhà người Mông bao giờ cũng có sàn gác để giữ cất đồ đạc, lương thực, thực phẩm, ngô lúa khi mang từ nương về cũng được cất lên gác. Khói bếp sẽ làm khô và giữ cho không bị sâu mọt. Nhà của người Mông không bao giờ được làm dính sát vào nhau, cho dù là anh em ruột thịt, nóc nhà không được làm thẳng với nhà bên cạnh. Khi chọn đất làm nhà, chủ nhà thường tìm một người có tuổi có kinh nghiệm xem đất, lấy 3 hạt gạo hoặc ngô đặt xuống khu đất đã chọn rồi đặt bát hoặc chậu gỗ lên trên, sâu đó thắp 3 nén hương khấn thần đất, đốt 3 tờ giấy bản xin thổ công thổ địa cho gia chủ làm nhà. Sáng hôm sau hoặc sau 3 tháng, chủ nhà quay lại xem số hạt ngô đặt dưới đất, nếu thấy vẫn còn nguyên thì coi như đất ở nơi đó tốt, nên làm nhà. Nếu những hạt gạo hay ngô đó đã bị sâu hay kiến ăn thì coi như đất ở đó dữ, không nên làm nhà. Chọn được đất ở, người Mông tiến hành san nền, kê móng, dựng nhà…

Đặc biệt, người Mông coi hai cây cột cái là cột chủ đạo trong nhà, thể hiện sự ngay thẳng, cứng cáp, vững vàng của chủ nhà nên cây cột phải là cây rừng không bị sâu thối cụt ngọn. Hai cây cột này có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống tâm linh của người Mông, nhất là trong tang ma. Cửa chính nhà của ngưòi Mông cũng phải tìm gỗ tốt để làm, chọn hướng tốt cho cửa, nhà người Mông bắt buộc phải có 2 nóc để làm phong tục.Ông Tráng A Tú, bản Hua Tạt ( Vân Hồ) chia sẻ: Làm nhà gỗ cần phải có sự đoàn kết cao giữa các anh em cả bản giúp đỡ nhau mới làm được, làm nhà được coi là một việc hệ trọng trong đời, do vậy ngày về nhà mới là ngày đại sự của gia chủ. Ngày hôm ấy, người ta tổ chức ăn uống vui vẻ, chúc nhau mọi sự tốt lành, làm ăn phát tài phát lộc. Người Mông cũng làm nhà dựa lưng vào núi, kiêng làm nhà quay lưng ra khe, vực sâu, nhà gỗ được duy trì qua nhiều thế hệ ông cha đến nay, do vậy mà chỉ cần đi qua một khu vực nào đó thấy có nhà kê gỗ thì dễ dàng nhận ra là bản người Mông.

Mặc dù, trải qua biết bao thời gian thay đổi của lịch sử, hiện nay theo lối sống hiện đại đã có những biến đổi nhất định trong tập tục làm nhà ở, song phong tục tập quán, lối sống của người Mông vẫn không bị mất đi, những ngôi làm nhà bằng gỗ vẫn giữ gìn được nét đẹp, phát huy bản sắc văn hóa sự độc đáo riêng của dân tộc. Ngày nay, nhiều nhà gỗ còn được bà con khu vực dựng, trang trái làm các homestay lưu trú thu hút được đông du khách đến trải nghiệm tăng thêm thu nhập, ổn định đời sống.

Nam Trứ/ VP Tây Bắc