Thái Nguyên, miền đất từ lâu đã được vinh danh là thủ phủ chè của Việt Nam đang bước vào một chương mới trong lịch sử phát triển của mình. Với việc điều chỉnh địa giới hành chính, tỉnh này chính thức hợp nhất thêm những vùng trồng chè lâu đời, nâng tổng diện tích chè toàn tỉnh lên gần 25.000ha. Trong số đó, hơn 23.000ha đang cho thu hoạch. Nhưng đáng nói hơn cả là việc Thái Nguyên giờ đây không chỉ sở hữu những đồi chè trung du truyền thống trứ danh như Tân Cương, La Bằng, Đại Phúc, mà còn ôm trọn vào lòng những vùng chè đặc sản như Shan tuyết và Kim Hoa trà hai cái tên đang từng bước trở thành biểu tượng mới cho một Thái Nguyên “đa địa hình, đa bản sắc, đa tầng giá trị”.
Sau hợp nhất, Thái Nguyên có gần 25.000ha chè, trong đó hơn 23.000ha cho thu hoạch.
Nếu trước kia, danh xưng “Đệ nhất danh trà” chỉ gắn liền với các vùng trung du có thổ nhưỡng thích hợp, thì giờ đây, với việc mở rộng không gian địa lý, Thái Nguyên đã có thêm “đôi cánh” để bay cao hơn trên bản đồ trà thế giới, đưa tinh hoa chè Việt vươn tầm quốc tế không chỉ bằng sản lượng, mà còn bằng chiều sâu văn hóa và giá trị đặc sản.
Di sản Tân Cương và Câu chuyện từ “Cánh Hạc” bay xa
Nhắc đến chè Thái Nguyên, không thể không nói đến vùng chè Tân Cương nơi khởi sinh thương hiệu “Đệ nhất danh trà”. Từ những năm 1930, cụ Vũ Văn Hiệt và đoàn nông dân vùng này đã băng rừng vượt núi Tam Đảo sang tận Phú Thọ để tìm giống chè quý về trồng. Thành quả của hành trình đó là sự ra đời của dòng chè Cánh Hạc một loại chè đặc biệt với cách chế biến kỳ công, khi pha nở bung ra như đàn hạc tung cánh, mang theo hương vị thanh tao, đậm đà mà không gắt, khiến người sành trà chỉ cần một lần thưởng thức là nhớ mãi không quên.
Đó không chỉ là một loại chè, mà là biểu tượng của sự khởi đầu cho nền văn hóa chè Thái Nguyên một nền văn hóa gắn liền với nông dân, với tri thức bản địa, và với một niềm tin mãnh liệt rằng cây chè không chỉ là cây kinh tế, mà còn là cây của bản sắc và tâm hồn Việt.
90 năm sau, tinh thần ấy vẫn còn nguyên vẹn. Hợp tác xã chè Tân Hương (Đại Phúc) là minh chứng rõ ràng khi sản phẩm chè của họ đạt chứng nhận UTZ Certified tiêu chuẩn quốc tế hàng đầu về nông nghiệp bền vững, mở lối cho chè Thái Nguyên hội nhập thị trường toàn cầu một cách bài bản và chuyên nghiệp.
Chè Shan tuyết – Báu vật từ độ cao 1.200m
Nếu như chè Tân Cương đại diện cho chiều sâu lịch sử, thì chè Shan tuyết là biểu trưng cho chiều cao và độ tinh khiết của thiên nhiên. Vùng chè mới nằm ở Đồng Phúc và Yên Bình nơi có độ cao trên 1.200m so với mực nước biển, khí hậu mát lạnh quanh năm, sương mù bao phủ gần như mỗi sớm, tạo nên môi trường lý tưởng cho giống chè Shan tuyết sinh trưởng.
Shan tuyết là loại chè cổ thụ, có tuổi đời hàng trăm năm. Điểm đặc biệt là búp chè phủ lớp lông tơ trắng như tuyết, nước pha ra có màu vàng nhạt, sóng sánh và thơm mát. Mùi hương phảng phất như hương mật ong rừng, vị ngọt hậu và có độ tinh khiết cao. Loại chè này không thể canh tác đại trà mà phải được gìn giữ, thu hái thủ công từ những thân cây chè mọc hoang trên sườn núi.
Việc hợp nhất vùng đất này về Thái Nguyên không chỉ mở rộng không gian trồng chè mà còn mở rộng cả chiều sâu của hệ sinh thái chè đặc sản. Hàng loạt HTX như Tát Vạ, Thái Lạo, Hồng Hà… đã bắt đầu xây dựng chuỗi giá trị khép kín cho chè Shan tuyết, từ khai thác bền vững đến chế biến, đóng gói và thương mại hóa. Nhiều sản phẩm đã đạt chứng nhận OCOP từ 3 đến 5 sao, sẵn sàng cho hành trình ra thế giới.
Kim Hoa Trà – “Nữ hoàng của các loại chè” bước ra ánh sáng
Bên cạnh Shan tuyết, Thái Nguyên nay còn có thêm một loại chè đặc biệt: Kim Hoa Trà. Loại chè có hoa màu vàng rực rỡ, được người dân tộc vùng cao ví như “Nữ hoàng của các loại chè” không chỉ bởi vẻ đẹp mà còn vì giá trị kinh tế và dược tính quý hiếm.
Kim Hoa Trà từng là cây rừng, mọc tự nhiên ở những vùng núi cao của huyện Chợ Đồn, Bạch Thông. Những nông dân tiên phong như ông Bàn Văn Mùi đã đem giống về trồng, nhân rộng lên hơn 600 gốc. Cây chè này không chỉ cho lá làm trà quanh năm, mà còn cho hoa có thể thu hoạch từ tháng 12 đến tháng 3 được sử dụng trong các sản phẩm trà hoa, trà dược liệu cao cấp.
Nhiều hợp tác xã như Nghĩa Tá (OCOP 3 sao), BK Foods (OCOP 4 sao) đã đầu tư chế biến sâu, gia tăng giá trị cho sản phẩm. Với Kim Hoa Trà, Thái Nguyên không chỉ đa dạng hóa danh mục sản phẩm chè mà còn mở ra hướng đi mới cho các dòng trà dược, trà chăm sóc sức khỏe – xu hướng ngày càng được ưa chuộng ở thị trường quốc tế.
Hợp nhất không chỉ là địa giới, mà là thống nhất tầm nhìn
Việc mở rộng không gian chè Thái Nguyên không đơn thuần là điều chỉnh địa giới hành chính, mà là một bước đi chiến lược. Đó là sự thống nhất tầm nhìn giữa phát triển kinh tế, bảo tồn bản sắc và hội nhập toàn cầu.
Tỉnh Thái Nguyên đã và đang triển khai hàng loạt chương trình phát triển chè theo hướng hữu cơ, xây dựng mã số vùng trồng, áp dụng công nghệ số trong truy xuất nguồn gốc, và đẩy mạnh xây dựng thương hiệu chè theo chỉ dẫn địa lý. Hiện tỉnh có hơn 200 sản phẩm chè đạt chuẩn OCOP từ 3 sao trở lên, nhiều sản phẩm giành giải tại các cuộc thi chè quốc tế như chè Tôm Nõn Hà Thái, Đinh Vương Phẩm của Tân Cương Hoàng Bình.
Bên cạnh đó, tri thức trồng và chế biến chè Tân Cương còn được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia minh chứng rằng, chè không chỉ là nông sản mà còn là linh hồn của vùng đất.
Sự hợp nhất đất trà không chỉ giúp Thái Nguyên tăng sản lượng hay mở rộng diện tích, mà quan trọng hơn là mở ra một bức tranh chè đa dạng, sống động và giàu tiềm năng hơn bao giờ hết.
Từ những đồi chè Cánh Hạc trứ danh, đến những thân chè Shan tuyết cổ thụ, và những đóa Kim Hoa vàng rực rỡ, Thái Nguyên hôm nay đã có trong tay cả di sản, hiện đại lẫn tương lai. Với chiến lược phát triển đúng hướng, chè Thái Nguyên hoàn toàn có thể bước ra thế giới bằng chính bản sắc của mình thứ không thể sao chép, không thể thay thế, nhưng lại có thể lan tỏa, truyền cảm hứng và làm nên giá trị bền vững. “Đệ nhất danh trà” không chỉ còn là danh xưng mà là hiện thực sống động, được nâng tầm bằng tri thức, bằng liên kết, và bằng một tầm nhìn xa.