Theo tờ trình của Ủy ban nhân dân TP. Huế, sau khi thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính, nhiều nhiệm vụ quản lý nhà nước trước đây thuộc cấp huyện đã được chuyển giao về cho cấp xã, phường. Sự thay đổi này làm gia tăng đáng kể nhu cầu chi ngân sách ở cấp cơ sở, trong khi cơ chế phân cấp nguồn thu theo các nghị quyết trước đây đã bộc lộ những điểm không còn phù hợp với thực tiễn.
Lãnh đạo UBND thành phố Huế kiểm tra hoạt động chính quyền 2 cấp tại xã Chân Mây - Lăng Cô. (nguồn: hue.gov,vn)
Thực tế cho thấy, nguồn thu ngân sách của nhiều xã trên địa bàn thành phố Huế hiện vẫn còn thấp, thiếu ổn định, chủ yếu dựa vào các khoản thu nhỏ lẻ như tiền chuyển mục đích sử dụng đất của hộ gia đình, cá nhân hoặc thu từ các quỹ đất xen ghép. Trong khi đó, các dự án phát triển quỹ đất có quy mô lớn – trước đây do cấp huyện quản lý – sau khi giải thể cấp huyện đã được bàn giao về cho thành phố và ngân sách thành phố hiện hưởng 100% nguồn thu. Điều này khiến khả năng chủ động đầu tư phát triển của nhiều xã gặp không ít khó khăn.
Trên cơ sở đó, UBND TP. Huế đề xuất điều chỉnh tỷ lệ phân chia một số khoản thu, nhất là các khoản thu từ đất đai, nhằm tăng cường nguồn lực cho cấp xã, đồng thời vẫn bảo đảm vai trò chủ đạo của ngân sách thành phố. Phương án phân chia được xây dựng theo nguyên tắc phù hợp với phân cấp quản lý kinh tế – xã hội, gắn quyền hạn với trách nhiệm trong quản lý và sử dụng ngân sách.
Theo nghị quyết vừa được thông qua, ngân sách thành phố được hưởng 100% đối với các khoản thu quan trọng như thuế tài nguyên (trừ hoạt động thăm dò dầu khí), thuế sử dụng đất nông nghiệp, thu từ hoạt động xổ số, các khoản thu hồi vốn ngân sách thành phố đầu tư tại các tổ chức kinh tế. Thành phố cũng hưởng toàn bộ lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ thuộc thẩm quyền quản lý, cùng các khoản phí, lệ phí do cơ quan nhà nước cấp thành phố thực hiện, trừ lệ phí trước bạ nhà đất.
Đối với ngân sách cấp xã, các khoản thu được hưởng 100% gồm thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, lệ phí trước bạ nhà đất, thu từ quỹ đất công ích và hoa lợi công sản, các khoản thu từ hợp tác xã, hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh trên địa bàn. Cấp xã cũng được hưởng toàn bộ các khoản phí, lệ phí do chính quyền cấp xã trực tiếp thu, các khoản viện trợ trực tiếp cho cấp xã và tiền xử phạt vi phạm hành chính do cấp xã thực hiện.
Về các khoản thu phân chia theo tỷ lệ, nghị quyết quy định: đối với các dự án do thành phố quyết định chủ trương đầu tư hoặc các quỹ đất do thành phố quản lý, sau khi trích 15% cho ngân sách trung ương, ngân sách thành phố được hưởng 85%. Đối với các khoản thu từ chuyển mục đích sử dụng đất do cấp xã quản lý hoặc từ các quỹ đất xen ghép, ngân sách trung ương hưởng 15%, ngân sách thành phố và ngân sách cấp xã mỗi bên hưởng 42,5%.
Riêng đối với các quỹ đất do cấp huyện cũ bàn giao về thành phố nhưng giao cấp xã tổ chức đấu giá, tỷ lệ phân chia được xác định theo hướng: ngân sách trung ương hưởng 15%, ngân sách thành phố hưởng 60% và ngân sách cấp xã hưởng 25%.
Cùng với việc phân cấp nguồn thu, nghị quyết cũng phân định rõ nhiệm vụ chi ngân sách giữa các cấp. Ngân sách thành phố tập trung cho chi đầu tư phát triển các chương trình, dự án trọng điểm, chi thường xuyên cho giáo dục, y tế, khoa học – công nghệ, văn hóa, quốc phòng – an ninh cấp thành phố. Ngân sách cấp xã đảm nhận chi đầu tư các công trình hạ tầng cơ sở, chi thường xuyên cho bộ máy chính quyền, các tổ chức chính trị – xã hội và thực hiện các nhiệm vụ bảo đảm an sinh xã hội tại địa phương.
Đáng chú ý, nghị quyết còn quy định cơ chế hỗ trợ đặc thù đối với các xã có nguồn thu từ tiền sử dụng đất thấp, khó cân đối chi đầu tư, gồm Long Quảng, Khe Tre, Nam Đông và các xã từ A Lưới 1 đến A Lưới 5. Theo đó, ngân sách thành phố sẽ bổ sung cho các xã này không quá 42,5% từ phần ngân sách thành phố được hưởng trong các khoản thu phân chia, trên cơ sở nhu cầu thực tế, nhằm góp phần bảo đảm cân đối ngân sách và thúc đẩy phát triển đồng đều giữa các địa phương.
Bùi Quốc Dũng