Qua bài báo này khám phá sâu hơn về loài cây trà Shan tuyết, từ nguồn gốc đến quy trình chăm sóc và thu hoạch, cũng như vị thế đặc biệt của Hà Giang trong ngành trà cổ thụ Shan tuyết. Bằng cách tìm hiểu về loại cây này và quá trình sản xuất, chúng ta có thể hiểu rõ hơn về nguồn gốc và giá trị của trà Shan tuyết, đồng thời thấu hiểu sâu hơn về tầm quan trọng của nó trong văn hóa và nền kinh tế của Việt Nam.
Nguồn gốc và đặc điểm của trà cổ thụ shan tuyết
Giới thiệu về loài cây trà Shan tuyết: Trà cổ thụ Shan tuyết là một loại trà đặc biệt được trồng và chăm sóc từ những cây chè cổ thụ ở vùng núi cao, đặc biệt là ở Hà Giang, một tỉnh miền núi phía Bắc của Việt Nam. Cây trà Shan tuyết được gọi là "Shan tuyết" do những lá trà phủ một lớp tuyết trắng mịn khi mùa đông về, tạo ra một cảnh quan tuyệt vời và độc đáo.
Xuất xứ và đặc điểm phân biệt của trà Shan tuyết có nguồn gốc từ các giống chè cổ thụ nguyên thuỷ được trồng ở vùng núi cao của Hà Giang từ hàng trăm năm trước. Đặc điểm phân biệt của trà Shan tuyết là lá trà có màu xanh đậm, dày và mềm, có lớp tuyết trắng bám sát, tạo nên hương vị đặc trưng và mùi thơm nồng nàn.
Vùng đất Hà Giang và điều kiện tự nhiên là một trong những tỉnh miền núi cao của Việt Nam, nổi tiếng với cảnh quan hùng vĩ và đồi núi non xanh ngắt.Vùng đất này có độ cao đồi núi biến đổi từ 300m đến hơn 2000m so với mặt nước biển, với đất đỏ bazan chứa nhiều khoáng chất và dinh dưỡng phong phú. Khí hậu ở Hà Giang có sự biến đổi giữa các mùa rõ rệt, với mùa hè mát mẻ và mùa đông lạnh giá, tạo điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của cây chè cổ thụ, đặc biệt là trà Shan tuyết.
Với những điều kiện tự nhiên và đặc điểm độc đáo của loài cây trà Shan tuyết, Hà Giang đã trở thành một trong những vùng trồng trà cổ thụ nổi tiếng và có giá trị cao ở Việt Nam.
Để tạo nên thứ trà hảo hạng này, người dân dẻo cao đã đem những búp chề tươi non đi chế biến công phu, có thể tóm gọn quy trình sản xuất như sau:
Quy trình thu hái trà
Để tạo nên những búp trà đậm hương tròn vị, người dân Hà Giang đã cực kì cận thận trong khâu thu hái chè. Ngay từ khi trời còn mây mù, sương giắng lạnh ngắt bàn tay, người dân đã trèo lên cây chè hàng trăm tuổi với một chiếc gùi to sau lưng. Chè ở đây không được hái đồng loạt mà phân loại tùy theo sự phát triển của lá trà. Một năm Shan tuyết cho thu hoạch 4 vụ, trong đó, vụ đầu tiên rơi vào mùa xuân đạt chất lượng cao nhất. Tùy theo cách thu hoạch, trà được phân chia thành các loại cơ bản sau: trà một tôm một lá, trà một tôm hai lá, trà vàng (búp trà với lá to hơn). Tùy theo cách chế biến, chè lại được phân tiếp ra làm hai loại riêng biệt: chè Lam ống đơn và chè Lam ống kép.
Quy trình chế biến trà shan tuyết sạch
Trà Shan tuyết sạch 100%, từ khâu sinh trưởng đến khâu chế biến. Trong suốt quá trình phát triển của cây, người dân không sử dụng bất kì loại phân bón hóa học hay thuốc trừ sâu nào. Trong quá trình chế biến, để trà sạch thơm, người dân đã hoàn toàn đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn sau:
+ Quy hoạch nơi chế biến trà riêng, tránh xa khu vực nuôi trâu bò. Khu chế biến được láng bê tông và vệ sinh sạch sẽ trước khi sử dụng.
+ Tất cả các dụng cụ dùng trong chế biến chè đều cấu tạo từ hợp kim không rỉ, tuyệt đối không để mạt sắt bị lẫn trong sản phẩm.
+ Dụng cụ bao gói sản phẩm đảm bảo độ sạch sẽ 100%, người dân tuyệt đối không tái sử dụng bao bì đựng cảm, phần bón,...
Không những tỉ mẫn trong quý trình thu hái, cách vận chuyển chè của bà con dân tộc nơi đây cũng rất sát sao. Việc vận chuyển diễn ra nhanh gọn, thời gian luân chuyển từ khi thu hoạch đến khi đưa vào xưởng chế biến chè kỗi đa 6 tiếng. Lá chè được che chắn cẩn thận, tránh mưa năng, gió táp, chè phải còn nguyên vẹn, không bị dập nát hay lẫn tạp chất.
Quy trình chế biến trà ngon được tóm gọn trong các bước cơ bản sau:
+ Làm khô trà
Sau khi được đem về, búp trà sẽ được đưa vào phòng có hệ thống đối lưu không khí. Độ dày xếp trà không được quá 20 cm, nhiệt độ trong phòng không vượt ngưỡng 25 độ C. Trong khi đợi sấy qua, cứ 1 tiếng đến 1 tiếng rưỡi người chế biến trà sẽ đảo qua phần búp một lần để tránh bị dập nát hay rũ lá. Thời gian chờ đợi không được vượt quá 10 tiếng để đảm bảo hương vị chè được giữ nguyên như khi vừa được hái từ trên cây.
Tiếp đến, trà sẽ được rải mỏng và sấy tại nhiệt độ 95 đến 1000 độ C trong thời gian từ 15 đến 20 phút. Sau khi sấy xong, để trà nguội từ 1 đến hai giờ trước khi đưa vào máy sao.
+ Sao trà
Người dân sẽ đổ trà vào thùng quay khi nhiệt độ đạt ngưỡng 200 đến 3000 độ C trong thời gian từ 3 - 5 phút. Lượng trà sao trong một mẻ phải vừa đủ, không nhiều không ít. về khía cạnh này, những nghệ nhân chế biến trà lâu năm chỉ cần nhìn qua đã biết lượng trà đổ vào đã đủ hay chưa.
+ Vò trà
Trà được đem vò 2 lần, mỗi lần dao động từ 15 đến 20 phút. Sau khi vò xong, người dân sẽ tiếp tục dùng tay để rũ tơi các cục vón.
Thành phẩm thu được là các búp trà xoăn nhẹ, nhìn khá đẹp mắt.
+ Bảo quản và đóng gói
Trà Shan tuyết sạch thành phầm sẽ được đóng tạm thời trong các thùng gỗ trước khi đem đi đóng gói. Thùng gỗ này phải được lót kĩ bằng 3 lớp: 2 lớp giấy thường ở bên ngoài và lớp kim loại mỏng ở giữa. Trà cần được xếp khít, tránh để không khí xen giữa sẽ gây ẩm trà.
Tùy theo lô hàng mà trà Shan tuyết sẽ được đưa vào các túi PE, PP với dung tích khác nhau, sau đó hút chân không để đảm bảo thời gian bảo quản chè là lâu nhất, tránh không khí xâm nhập làm ẩm và gây mất hương vị của trà.
Riêng với trà Lam - loại chè chuyên sản xuất để biếu tặng trong dịp lễ Tết, trà sẽ được làm khô ở mức 60 đến 70%, tạo hình cẩn thận rồi cho vào lam nướng ở nhiệt độ 2500 độ C đến khi búp trà khô hẳn. Cách làm này sẽ tạo khiến mùi hương quyến rũ của trà được lưu giữ gần như tuyệt đối, không bị bốc hơi như khi sử dụng phương pháp sao sấy thông thường.
Hương vị đặc biệt của trà shan tuyết
Trà Shan tuyết nổi tiếng không chỉ vì hương vị đặc trưng mà còn bởi chất lượng cao và giá trị dinh dưỡng.
Hương vị và chất lượng:
Màu sắc: Trà Shan tuyết thường có màu vàng nhạt đến xanh nhạt, tùy thuộc vào cách chế biến và độ tuổi của lá trà. Màu sắc trong suốt và sáng là dấu hiệu của chất lượng cao của trà.
Hương thơm: Hương thơm của trà Shan tuyết thường mang những gợi ý tự nhiên của vùng núi cao, như hương hoa, mật ong, hoặc cỏ cây. Mùi thơm dịu nhẹ và tinh tế làm cho trà trở nên hấp dẫn và đặc biệt.
Vị đắng và hậu vị: Vị đắng của trà Shan tuyết thường rất nhẹ nhàng và êm dịu, không gây cảm giác khó chịu như một số loại trà khác. Hậu vị của trà Shan tuyết thường kéo dài và mang lại cảm giác thoải mái và sảng khoái sau khi uống.
Giá trị dinh dưỡng và tác dụng sức khỏe:
Trà Shan tuyết chứa nhiều chất chống oxy hóa như polyphenol, catechin, và flavonoids, giúp bảo vệ cơ thể khỏi tổn thương của các gốc tự do và nguy cơ bệnh tật.
Ngoài ra, trà Shan tuyết cũng giàu các khoáng chất và vitamin, đặc biệt là vitamin C, magiê và kali, giúp tăng cường hệ miễn dịch và cung cấp năng lượng cho cơ thể.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc uống trà Shan tuyết có thể giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, làm giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ, cũng như hỗ trợ trong việc giảm cân và duy trì cân nặng ổn định.
Trà Shan tuyết không chỉ là một thức uống thơm ngon mà còn là một nguồn dinh dưỡng và sức khỏe quý báu, đóng góp vào lối sống lành mạnh và cân bằng của con người.
Để tạo nên những búp trà Shan tuyết sạch đế tay người tiêu dùng, ngoài sử dụng những bí quyết gia truyền riêng, người dân xứ rẻo cao còn tuyệt đối chú trọng đến vấn đề an toàn trong quá trình chế biến. Chính vì trà ngon, lại đảm bảo sức khỏe đến vậy, shan tuyết luôn là một trong những cái tên được nhắc đến đầu tiên trong danh sách của những người sành trà.
Trà Shan tuyết không chỉ là nguồn lợi kinh tế mà còn là di sản văn hóa được bảo tồn và phát triển trong thời gian tới, đồng thời góp phần vào sự bền vững của nền kinh tế và văn hóa của Hà Giang.
Lê Hương (tổng hợp)