Cây trà hoa vàng là một loại thuốc quý có nguồn gốc từ Trung Quốc và Việt Nam. Vì có điều kiện tự nhiên tương đồng nên cây trà hoa vàng có cả ở vùng núi phía bắc Trung Quốc lẫn miền Bắc Việt Nam từ hàng nghìn năm trước. Nhiều nhất hiện nay có thể tìm thấy cây này ở tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc), Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Bắc Giang, Thái Nguyên, Nghệ An và một số tỉnh miền núi khác. Không ai xác định được niên đại khởi sinh chính xác của loại cây này mọc ở Việt Nam hay Trung Quốc trước, vậy nên cả hai nước đều là quê hương của trà hoa vàng. Các nhà khoa học khi nghiên cứu cũng đã có rạch ròi xuất xứ và phân vùng địa lý kim hoa trà những tất cả tài liệu đều khẳng định trà có “2 quốc tịch”.
Là giống cây thân gỗ nhỏ màu xanh với chiều cao trung bình khoảng 4m, cành cây thưa với bề mặt bỏ cây có màu vàng xám nhẹ. Trà hoa vàng có những lá đơn hình tròn mọc cách, dài và hẹp ngang. Trên bề mặt lá trà không có lông, mép lá có răng cưa nhỏ. Hoa của cây có điểm độc đáo là chỉ mọc trên cuống lá, mỗi bông hoa có từ 8 – 10 cánh. Đúng như tên gọi, hoa có màu vàng óng, lá dày mịn giống như sáp. Thời điểm cây ra lá mới là từ tháng 1 – 3 hàng năm, mỗi lá có tuổi thọ từ 2 – 3 năm trước khi già và rụng. Điểm đặc biệt của trà hoa vàng là hoa nở rất lâu tàn, thường hoa sẽ nở vào tháng 11 đến tháng 3 năm sau mới héo và tàn dần.
Trà hoa vàng chủ yếu được trồng ở huyện miền núi của tỉnh Quảng Ninh là Ba Chẽ - địa phương khó khăn nhất nhì tỉnh Quảng Ninh. Nhưng nhắc đến Ba Chẽ thì ai cũng biết Ba Chẽ có nhiều sản vật độc đáo như nấm lim rừng nguyên sinh, rễ cây ba kích dùng ngâm rượu là đặc sản của xứ sở núi đồi trập trùng này và còn nhiều sản vật của riêng Ba Chẽ mà ít nơi nào có. Riêng cây chè hay cây trà hoa vàng là một sản vật có giá trị cao của Ba Chẽ, những năm gần đây, cây trà hoa vàng đã được địa phương chú trọng và phát triển thương hiệu giống trà này. Tên cây dân dã mộc mạc vì nó nằm lặng lẽ trong những tán rừng kín của núi đồi Ba Chẽ, nhưng cái màu hoa của loại trà này rất đặc biệt. Cứ nhìn sắc hoa vàng ươm, màu vàng đại diện của chốn uy quyền nơi cung vua, phủ chúa xưa, thì thấy nó là giống cây dòng tôn quý. Vì thế, nên có nơi gọi là Kim hoa trà, và có lẽ nó mang màu tôn quý từ xa xưa, hoặc vì chỉ để dành cho các bậc bề trên biết thưởng lãm thứ sản vật đặc biệt này. Vì là loại cây trồng quý hiếm, thuộc dòng dõi những loài cây kiêu sa, được ngự trồng trong vườn thượng uyển của các bậc vua chúa, không chỉ để làm đẹp cho chốn vương phủ, mà trà hoa vàng còn được ví như thần dược quý hiếm chữa bách bệnh, một báu vật tuyệt vời ở chốn dương gian.
Sau bao năm cây trà hoa vàng Ba Chẽ bị quên lãng, giờ thì nó bừng thức dưới ánh mặt trời, khi các nhà khoa học “gọi tên”, được người nông dân chăm bón và đưa về trồng trong điều kiện bán tự nhiên, nên cây trà hoa vàng có điều kiện phát triển tốt. Nếu được thưởng thức một lần những bông hoa trà mang đầy màu nắng tinh khôi ấy, chúng ta sẽ thực sự thưởng thức một “bữa tiệc” của mùi hương, màu sắc đặc biệt của loại cây đang sinh trưởng giữa vùng rừng núi thuộc tỉnh Quảng Ninh miền Đông Bắc của Tổ quốc. Có thể thương hiệu trà hoa vàng Ba Chẽ chưa phổ biến xa rộng, vì sản lượng chưa đáp ứng được nhu cầu tiêu dùng lớn của người dân. Tuy nhiên, ở trong vùng và địa phương lân cận thì trà hoa vàng Ba Chẽ là sản phẩm tốt người tiêu dùng hướng đến, được Quảng Ninh chọn là sản phẩm OCOP của địa phương, chất lượng và giá thành sản phẩm cao. Hiện tại giá 1kg trà hoa vàng Ba Chẽ là 15 triệu đồng.
Theo các nhà nghiên cứu, trà hoa vàng chứa đựng một kho giá trị về dược liệu quý cho sức khỏe con người như: Lá trà hoa vàng có thể làm giảm lipid trong cơ thể, lượng đường trong máu, giải độc gan và thận. Theo các nhà nghiên cứu, trà hoa vàng có 9 tác dụng chính: Trong hoa và lá trà có những hoạt chất làm giảm tổng hàm lượng lipid trong huyết thanh máu, giảm lượng cholesterol mật độ thấp (cholesterol xấu) và tăng lượng cholesterol mật độ cao (cholesterol tốt); đem sắc uống có tác dụng giúp hạ huyết áp và tác dụng được duy trì trong thời gian tương đối dài; có tác dụng ức chế sự tụ tập của tiểu cầu, chống sự hình thành huyết khối gây tắc nghẽn mạch máu; lợi tiểu mạnh; giải độc gan và thận, ngăn ngừa xơ vữa động mạnh máu; ức chế và tiêu diệt vi khuẩn; giúp phòng ngừa ung thư và ức chế sự phát triển của khối u, giúp hưng phấn thần kinh và lá chè còn có tác dụng chống viêm, chống dị ứng và duy trì trạng thái bình thường của tuyến giáp… Từ khi là những cây hoang lẩn khuất trong rừng sâu, trong các lạch khe giữa rừng, năm 2006 bà con tự nhổ cây, hái lá, hái Hoa đem bán cho thương lái Trung Quốc, có giá trị đến 1,5 đến 2 triệu đồng/kg Hoa tươi, họ mua cả lá trà và cây trà.
Hiện nay, Quảng Ninh đang phát triển tốt từ cây giống đến sản phẩm chế biến như: Trà matcha trà xanh, bánh trà, trà khô… ra đời. trà Hoa vàng vừa là thức uống giá trị cao, vừa là dược liệu quý hiếm, nên trà hoa vàng Ba Chẽ đã và đang đứng vững vàng trên thị trường trong và ngoài tỉnh. Và nếu bạn từng đến nhà nào ở vùng đất Ba Chẽ, bạn thực sự là khách quý mới được chủ nhà mời cốc trà Hoa vàng óng, để tận hưởng hương thơm dìu dịu của trà, tận hưởng màu nắng đặc biệt của núi rừng biên cương Đông Bắc, tụ vào màu vàng kiêu sa quyến rũ của những bông Hoa trà nơi đây. Và trà Hoa vàng đem lại cho bạn cảm giác thư thái trong trẻo, tinh khôi, hoang sơ ở mảnh đất đã tạo nên nguồn trà độc đáo.
Xuân Sỹ