Phát hiện bất ngờ trong lòng vườn quốc gia Phước Bình
Tin tức đáng mừng này được Ban quản lý Vườn quốc gia Phước Bình công bố vào sáng ngày 27 tháng 3 năm 2025, sau khi các cán bộ thuộc Phòng Khoa học và Bảo tồn thiên nhiên tình cờ tìm thấy loài cây này trong quá trình thực hiện công tác tuần tra, bảo vệ rừng định kỳ. Ông Nảo Duy Pháp, một kỹ sư đang công tác tại phòng, cho biết việc phát hiện này diễn ra hoàn toàn bất ngờ tại một vị trí trong vườn.
Trà mi hoa vàng Lang Biang, có tên khoa học Camellia langbianensis, thuộc họ Chè (Theaceae), là một loài cây gỗ nhỏ hoặc cây bụi thường xanh, có chiều cao phổ biến từ 3 đến 5 mét. Loài cây này nổi bật với những bông hoa màu vàng rực rỡ, mang vẻ đẹp độc đáo và giá trị thẩm mỹ cao.
Loài trà mi đặc hữu và nguy cấp của Việt Nam
Sự xuất hiện của Camellia langbianensis tại Ninh Thuận là một sự kiện đặc biệt bởi đây là loài thực vật có giá trị bảo tồn rất cao. Nó được xếp vào nhóm Cực kỳ nguy cấp (Critically Endangered - CR) trong Danh lục đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN), mức độ đe dọa cao nhất, đồng thời cũng được ghi danh trong Sách đỏ Việt Nam. Điều này cho thấy tình trạng sinh tồn của loài trong tự nhiên đang bị đe dọa nghiêm trọng.
Loài này có phạm vi phân bố tự nhiên rất hẹp, đòi hỏi điều kiện sinh thái đặc thù như độ cao, khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp. Trước phát hiện này, Trà mi hoa vàng Lang Biang chỉ được biết đến là loài đặc hữu của tỉnh Lâm Đồng, tập trung chủ yếu ở khu vực cao nguyên Lang Biang. Trên thế giới, chỉ có Việt Nam và Trung Quốc là hai quốc gia ghi nhận sự tồn tại của các loài trà mi hoa vàng trong tự nhiên. Việc tìm thấy quần thể mới của loài đặc hữu này tại Vườn quốc gia Phước Bình, tỉnh Ninh Thuận, mở rộng đáng kể phạm vi phân bố đã biết của nó.
Ý nghĩa khoa học và bảo tồn của phát hiện mới
Việc tìm thấy Trà mi hoa vàng Lang Biang bên ngoài khu vực phân bố đã biết ở Lâm Đồng có ý nghĩa khoa học và bảo tồn vô cùng to lớn. Phát hiện này cung cấp những dữ liệu mới quan trọng về sự phân bố địa lý và khả năng thích nghi của loài trong các điều kiện sinh thái khác nhau. Nó đặt ra những câu hỏi thú vị cho các nhà khoa học về lịch sử phát tán, mối liên hệ di truyền giữa quần thể mới phát hiện và quần thể gốc ở Lâm Đồng. Ông Nảo Duy Pháp nhấn mạnh rằng phát hiện này "mở ra nhiều cơ hội quý báu cho các hoạt động nghiên cứu sâu hơn về đặc điểm sinh thái, khả năng thích nghi và bảo tồn đa dạng sinh học tại vườn". Việc xác nhận sự hiện diện của loài tại Phước Bình cũng nâng cao giá trị đa dạng sinh học của vườn quốc gia này, bổ sung thêm một đối tượng bảo tồn cực kỳ quan trọng vào danh mục hệ thực vật của vườn.
Tiềm năng dược liệu và ứng dụng đa dạng của trà mi hoa vàng
Không chỉ có giá trị về mặt sinh thái và bảo tồn, các loài trà hoa vàng thuộc chi Camellia nói chung, và có thể bao gồm cả Trà mi hoa vàng Lang Biang, còn ẩn chứa nhiều tiềm năng ứng dụng giá trị trong đời sống con người. Các nghiên cứu khoa học trên thế giới đã chỉ ra sự hiện diện của nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học cao trong các bộ phận của cây trà hoa vàng. Những hợp chất này được cho là có khả năng hỗ trợ kiềm chế sự sinh trưởng của các khối u, góp phần làm giảm hàm lượng cholesterol xấu trong máu, qua đó giúp cải thiện tình trạng xơ vữa động mạch và các bệnh liên quan đến mỡ máu cao.
Ngoài ra, một số nghiên cứu còn gợi ý về khả năng hỗ trợ điều hòa huyết áp, cũng như tiềm năng trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh về tim mạch, tiểu đường và một số dạng u bướu. Bên cạnh giá trị dược liệu, các thành phần tự nhiên có lợi cho da và tóc được tìm thấy trong trà hoa vàng cũng mở ra tiềm năng ứng dụng trong ngành công nghiệp mỹ phẩm, làm thành phần cho các sản phẩm chăm sóc sắc đẹp cao cấp. Đồng thời, với vẻ đẹp độc đáo của hoa và dáng cây, Trà mi hoa vàng Lang Biang còn có giá trị cao trong lĩnh vực trang trí cảnh quan và được xem là một loại cây cảnh quý hiếm.
Những nỗ lực bảo tồn loài cây quý hiếm tại Phước Bình
Nhận thức rõ tầm quan trọng và tình trạng nguy cấp của Trà mi hoa vàng Lang Biang, Ban quản lý Vườn quốc gia Phước Bình đang khẩn trương xây dựng và triển khai các kế hoạch hành động cụ thể nhằm bảo vệ và phát triển bền vững quần thể mới được phát hiện này. Trước mắt, các hoạt động nghiên cứu chuyên sâu về đặc điểm sinh thái học, điều kiện sinh trưởng tối ưu và di truyền học quần thể sẽ được ưu tiên tiến hành. Việc này nhằm hiểu rõ hơn về loài, đánh giá tình trạng sức khỏe của quần thể và mối quan hệ của nó với môi trường sống tại Phước Bình.
Song song đó, các biện pháp bảo tồn tại chỗ (in-situ) như tăng cường tuần tra, bảo vệ nghiêm ngặt khu vực phân bố, ngăn chặn các tác động tiêu cực từ con người và các yếu tố khác sẽ được thực hiện. Đồng thời, vườn cũng sẽ nghiên cứu các giải pháp bảo tồn chuyển chỗ (ex-situ) thông qua việc thu thập mẫu giống, nghiên cứu kỹ thuật nhân giống bằng hạt hoặc giâm cành để tạo nguồn cây con, phục vụ cho việc phục hồi và phát triển quần thể trong tương lai. Công tác nâng cao nhận thức cho cộng đồng địa phương về giá trị và tầm quan trọng của việc bảo vệ loài cây quý hiếm này cũng như toàn bộ hệ sinh thái rừng tự nhiên cũng sẽ được chú trọng.
Phát hiện Trà mi hoa vàng Lang Biang tại Vườn quốc gia Phước Bình là một tin vui, một điểm sáng đầy ý nghĩa cho công tác bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam, đặc biệt là đối với các loài thực vật đặc hữu, quý hiếm đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Nó không chỉ mở rộng hiểu biết khoa học về sự phân bố của loài mà còn khẳng định giá trị đa dạng sinh học phong phú của Vườn quốc gia Phước Bình. Tuy nhiên, đây mới chỉ là bước khởi đầu.
Việc bảo tồn thành công loài cây quý hiếm này đòi hỏi sự nỗ lực bền bỉ, các nghiên cứu khoa học sâu rộng và sự chung tay góp sức của các nhà khoa học, cơ quan quản lý và cộng đồng địa phương để Trà mi hoa vàng Lang Biang có thể tiếp tục tồn tại và phát triển bền vững trong ngôi nhà mới của mình.
Bảo An