Mộc Châu không chỉ nổi tiếng bởi những mùa hoa mận trắng rực rỡ mà còn tự hào là vùng đất sản sinh ra một trong những loại trà cổ thụ tinh túy bậc nhất Việt Nam trà Shan Tuyết Mộc Châu. Thứ trà không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp đơn thuần mà còn là hiện thân của khí hậu, thổ nhưỡng và tinh thần của con người miền núi. Đó là “mùi của núi” và “vị của thời gian” nơi hương và vị không chỉ đến từ lá trà mà còn từ lịch sử, từ quá trình chế biến tỉ mỉ và từ chính chiều sâu văn hóa bản địa.
Người mới uống trà Shan tuyết Mộc Châu có thể cảm thấy vị chát hiện rõ đầu tiên, nhưng nếu kiên trì thưởng thức, sẽ thấy vị ngọt lặng lẽ trỗi dậy, chiếm lĩnh toàn bộ khoang miệng.
Di sản xanh trên độ cao 1.250 mét
Ở độ cao trung bình 1.250 mét so với mực nước biển, Mộc Châu sở hữu một tiểu khí hậu đặc biệt: ngày nắng nhẹ, đêm lạnh, mùa đông phủ đầy sương giá, mùa hè thiếu nước. Chính điều kiện khắt khe ấy khiến cây chè sinh trưởng chậm, nhưng đổi lại, nội chất trong mỗi búp trà lại dày dặn, cô đọng hơn hẳn. Cây chè Shan Tuyết ở đây là giống cổ, có những gốc trà hơn 200, thậm chí gần 300 tuổi, mọc rải rác tại Mộc Châu vùng đất quanh năm mây phủ, gió lộng. Thân cây chè cổ thụ mốc trắng, rêu phong, cao đến hơn 2 mét, đường kính lên tới 30cm minh chứng sống động cho tuổi đời và sức sống bền bỉ của loại thực vật này.
Đặc điểm nổi bật của giống trà Shan tại Mộc Châu là búp trà có màu trắng bạc, phủ đầy lớp lông tơ mịn không phải từ kỹ thuật tạo mốc mà là đặc trưng tự nhiên của cây cổ thụ sống ở vùng cao. Chỉ cần cầm một nắm trà khô đưa lên mũi, mùi hương đã khiến người ta mê mẩn: hương của núi non, của sương sớm, của những tháng năm tích tụ trong từng kẽ lá, từng thớ gỗ của thân cây. Đó là thứ hương gợi cảm giác thanh sạch, từng trải và quý phái thứ mùi mà không loại trà non nào có thể bắt chước.
Nghệ thuật chế biến: Khi thời gian là gia vị
Một trong những yếu tố làm nên sự đặc sắc của trà Shan Tuyết Mộc Châu chính là phương pháp chế biến thủ công đầy công phu. Búp trà thường được hái khi vừa nhú lên đủ 1 tôm 1 lá phải trải qua hàng chục công đoạn: làm héo, xào, vò, lăn, hong khô… Mỗi bước đều yêu cầu sự cảm nhận tinh tế của người thợ trà. Những người thợ làm trà nơi đây không làm việc như công nhân nhà máy mà như những nghệ nhân thực thụ dùng mũi ngửi, dùng mắt quan sát, dùng tay kiểm tra độ đàn hồi, màu sắc để quyết định thời điểm chuyển bước.
Lá trà Shan Tuyết Mộc Châu có khả năng giữ nước rất tốt do sinh trưởng trong khí hậu ẩm lạnh đặc trưng. Vì vậy, khi pha trà, nước đầu tiên thường chưa bộc lộ hết hương vị. Phải đến nước thứ hai, thứ ba khi tinh dầu trong lá trà dần được giải phóng trà mới thực sự “trình diễn” bản giao hưởng vị giác: vị chát nhẹ mơn man đầu lưỡi, ngọt hậu sâu trong cổ họng, xen kẽ chút bùi, chút ngậy như hạt dẻ rang thơm. Mỗi ngụm trà là một lớp hương tầng vị được mở ra, khiến người uống như đang lắng nghe một câu chuyện được kể bằng cảm xúc, bằng từng gợn vị trên vòm miệng.
Trà của những người biết thưởng thức
Trà Shan Tuyết Mộc Châu không dành cho những ai vội vã. Loại trà này đòi hỏi sự kiên nhẫn, sự lắng nghe vị giác và khả năng cảm nhận tinh tế. Người mới uống có thể cảm thấy vị chát hiện rõ đầu tiên, nhưng nếu kiên trì thưởng thức, sẽ thấy vị ngọt lặng lẽ trỗi dậy, chiếm lĩnh toàn bộ khoang miệng. Trà như một miếng bọt biển làm sạch, làm thơm, làm mát khoang miệng. Dầu trà còn sót lại sau mỗi lần nuốt, khi kết hợp với nước bọt, lại tiếp tục tạo ra một vòng hương vị mới, đầy đặn hơn, sâu sắc hơn.
Chính tỉ lệ “vàng” giữa chát và ngọt ấy là điều khiến trà Shan Tuyết Mộc Châu trở nên độc đáo. Không quá nồng, không quá nhẹ, mà đủ để kích hoạt mọi giác quan. Và đặc biệt, nó khiến người uống cảm thấy tỉnh táo, sảng khoái không phải nhờ caffeine, mà nhờ sự cộng hưởng của các chất tự nhiên và hương vị nguyên sơ.
Từ vùng biên cương đến thương hiệu quốc gia
Lịch sử trồng chè tại Mộc Châu bắt đầu từ thế kỷ 19 khi người Pháp phát hiện tiềm năng của vùng đất này. Sau năm 1958, cây chè trở thành cây trồng chủ lực và được mở rộng diện tích trên khắp hai huyện Mộc Châu Vân Hồ. Ngày nay, hơn 2.500 ha chè Shan Tuyết được phát triển thành vùng nguyên liệu tập trung, góp phần tạo sinh kế bền vững cho hàng ngàn hộ dân. Những thương hiệu như Trà sen Mộc Châu, Trà thế kỷ, Trà Tùng Hạc... đang từng bước đưa chè Shan Tuyết Mộc Châu vươn ra thị trường lớn. Trong đó, nổi bật nhất là trà Chi Chơ Lông loại trà làm từ cây chè cổ thụ trên 200 năm tuổi, đang dần khẳng định vị thế ngang hàng với những thương hiệu chè nổi tiếng như Thái Nguyên.
Trà Shan Tuyết Mộc Châu không chỉ là một loại thức uống đó là một tác phẩm thiên nhiên, một bản hòa âm của thời gian, đất trời và con người. Trong thời đại mà những giá trị truyền thống dần mai một, trà Shan Tuyết là một lời nhắc nhở dịu dàng rằng: có những điều càng cũ lại càng quý, có những mùi hương chỉ có thể có được nếu được nuôi dưỡng bởi núi cao, bởi gió lạnh và bởi tâm huyết của những người không bao giờ quên cội nguồn. Một chén trà Mộc, là một lần lắng mình giữa mây núi, để chạm vào vị của thời gian.