Trên những đỉnh núi mây phủ quanh năm của vùng Tây Bắc Việt Nam, nơi khí hậu khắc nghiệt và thiên nhiên hoang sơ rèn giũa con người sống hài hòa với đất trời, có một loại trà đã hiện diện lặng lẽ qua hàng thế kỷ trà Shan tuyết. Không chỉ là một sản vật quý hiếm, Shan tuyết là biểu tượng văn hóa, là linh hồn của núi rừng, là kết tinh của truyền thống, thiên nhiên và con người. Giờ đây, từ vùng cao hẻo lánh, thứ trà cổ truyền ấy đang vươn mình, khẳng định vị thế trên bản đồ trà quốc tế.
Trà Shan tuyết không chỉ là một loại trà, mà là linh khí ngưng tụ của núi rừng Tây Bắc – một biểu tượng sống động của văn hóa bản địa.
Điều làm nên giá trị độc đáo của trà Shan tuyết bắt đầu từ nơi nó sinh ra. Khác với những giống chè trồng ở vùng thấp, Shan tuyết là sản phẩm của những cây chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, mọc tự nhiên trên độ cao trên 1.400 mét tại các tỉnh như Hà Giang, Yên Bái, Lào Cai. Những cây chè mọc đơn lẻ hoặc thành cụm nhỏ, rễ bám chặt vào đá núi, thân phủ rêu phong, có cây to đến mức hai người ôm không xuể. Trong môi trường khắc nghiệt ấy nơi sương mù lạnh giá, đất đai cằn cỗi và bốn mùa thay đổi rõ rệt cây chè không chỉ sống mà còn phát triển mạnh mẽ, tích lũy những tinh chất quý báu của thiên nhiên, tạo ra những búp trà phủ đầy lông tơ trắng mịn như tuyết, điều đã tạo nên cái tên "Shan tuyết".
Không chỉ là sản phẩm của khí hậu và địa hình đặc biệt, Shan tuyết còn là kết quả của kỹ thuật chế biến tinh xảo, được truyền từ đời này sang đời khác. Những người Mông, Dao sống bám núi, sống với chè như một phần máu thịt. Họ hái trà vào lúc sáng sớm, khi những búp chè còn đẫm sương, sau đó làm héo, sao trà, sấy khô hoàn toàn thủ công. Tất cả công đoạn đều đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và tình yêu với cây chè. Nhờ vậy, trà Shan tuyết giữ được hương thơm tự nhiên, vị chát dịu, hậu ngọt sâu lắng và màu nước vàng óng như mật ong – một trải nghiệm thưởng trà đặc biệt mà không loại trà nào có thể sao chép.
Trong lịch sử, trà Shan tuyết từng được coi là “trà tiến vua” – không phải ngẫu nhiên mà một loại trà từ nơi heo hút núi rừng lại được dâng lên vua chúa. Đó là sự công nhận về chất lượng, giá trị và tính độc bản. Ngày nay, khi thế giới ngày càng quan tâm đến các sản phẩm tự nhiên, hữu cơ và có câu chuyện văn hóa đằng sau, Shan tuyết đã có cơ hội bước ra ánh sáng, trở thành niềm tự hào của Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Một trong những cột mốc đáng chú ý là thành tích tại Golden Leaf Awards 2024 – cuộc thi trà danh giá tổ chức tại Úc, nơi Hà Giang ghi dấu với 19 mẫu trà đạt giải, trong đó có 8 giải Vàng. Đặc biệt, Bạch trà Phìn Hồ vượt qua hàng trăm mẫu trà từ khắp nơi trên thế giới để giành danh hiệu cao nhất, một chiến thắng không chỉ của vùng đất Phìn Hồ mà còn của cả ngành trà Shan tuyết Việt Nam. Đây là minh chứng cho tiềm năng vươn xa của một sản phẩm tưởng như chỉ thuộc về miền núi hoang sơ.
Sự trỗi dậy của trà Shan tuyết không thể thiếu vai trò của những người "giữ lửa" và tiên phong đổi mới. Tại Suối Giàng (Yên Bái), các hợp tác xã đã đầu tư quy trình sản xuất trà hữu cơ, không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, đạt tiêu chuẩn xuất khẩu sang các thị trường khắt khe như Nhật Bản và châu Âu. Năm 2023, trà Shan Tuyết Suối Giàng được lựa chọn tham dự hội chợ Biofach tại Đức sự kiện lớn nhất thế giới về nông sản hữu cơ và tạo được ấn tượng mạnh mẽ trong giới chuyên môn quốc tế.
Không chỉ dừng ở sản phẩm, Suối Giàng còn phát triển mô hình du lịch trà nơi du khách có thể hòa mình vào thiên nhiên, trải nghiệm hái trà, sao trà và uống trà cùng người bản địa. Đây là hướng đi bền vững, giúp bảo tồn văn hóa và tăng thu nhập cho cộng đồng dân tộc thiểu số.
Tại Hà Giang, công ty Trà Việt Shan nổi bật với chiến lược phát triển sản phẩm cao cấp, hiện đại hóa bao bì, chuẩn hóa quy trình sản xuất và truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Năm 2022, họ đã xuất khẩu thành công 2,3 tấn trà sang Pháp và Bỉ, với giá bán cao hơn 40% so với chè thường, khẳng định sự khác biệt và giá trị thương hiệu.
Một tên tuổi khác là Shanam, thương hiệu đi theo hướng phát triển dòng trà quà tặng cao cấp. Với triết lý "mỗi sản phẩm là một câu chuyện", Shanam hợp tác trực tiếp với nông dân tại Tủa Chùa và Bắc Quang, cam kết thu mua búp trà tươi với giá cao, đồng thời ứng dụng công nghệ blockchain để minh bạch hành trình sản phẩm từ rừng chè cổ đến tách trà trên tay người tiêu dùng quốc tế.
Từ một sản phẩm tưởng như chỉ thuộc về miền sơn cước xa xôi, trà Shan tuyết đã và đang trở thành đại diện tiêu biểu của nông sản Việt trên thị trường toàn cầu. Không chỉ mang theo hương vị của núi rừng, Shan tuyết còn gói ghém cả câu chuyện văn hóa, sự khéo léo của người làm trà và khát vọng vươn xa của đất nước. Trong hành trình hội nhập quốc tế, Shan tuyết đang tỏa sáng không phải bằng ánh hào quang nhất thời, mà bằng chất lượng thật sự và giá trị bền vững.