Trà sữa “tự pha” và vấn đề an toàn thực phẩm

Trà sữa tự pha là hình thức pha chế trà sữa tại chỗ, sử dụng các nguyên liệu đã được chuẩn bị sẵn hoặc đóng gói tiện lợi. Người dùng có thể là các quán trà sữa nhỏ, quán cà phê, đại lý đồ uống, hoặc đơn giản là người tiêu dùng cá nhân muốn tự tay pha ly trà sữa chuẩn vị như uống trực tiếp tại quán. Với ưu điểm nhanh- rẻ- dễ làm, trà sữa tự pha nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu tiêu thụ đồ uống ngọt ngày càng tăng cao, trong khi người bán lẫn người mua đều muốn tối giản chi phí.

Trà sữa tự pha có 2 loại: một dạng bột tự pha và dạng pha sẵn trong chai nhựa. Dạng bột pha trà sữa thường được đóng trong các túi lớn hoặc gói nhỏ, bán tràn lan trên các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội và cửa hàng bán sỉ nguyên liệu pha chế. Chỉ cần hòa bột với nước nóng hoặc nước đá, thêm siro và topping, người bán đã có thể tạo ra một ly trà sữa hoàn chỉnh trong vài phút. Nếu như bột pha trà sữa được bán chủ yếu trên các trang thương mại điện tử và mạng xã hội thì những chai trà sữa pha sẵn lại xuất hiện phổ biến tại các cửa hàng ăn uống nhỏ lẻ, quán vỉa hè, chợ dân sinh, thậm chí trước cổng trường học, với mức giá rẻ và hình thức bắt mắt.

Đa số các loại thạch, trân châu đều đã được chuẩn bị sẵn trong các chai, lọ lớn. Khi có khách gọi, người bán chỉ việc múc topping cho vào ly trà sữa rồi mang ra, gần như không cần thêm bất kỳ khâu chế biến nào. Một số nơi dùng các loại thạch, trân châu đầy đủ màu sắc, không rõ nguồn gốc cho vào ly trà sữa và có một số tự xưng là “trà sữa nhà làm”, “trà sữa Đài Loan” nhưng thực chất những loại hạt này hoàn toàn chưa rõ nguồn gốc và chưa được kiểm định chất lượng.

Lợi nhuận cao từ chi phí thấp

Chỉ với khoảng 30.000-40.000 đồng/kg bột trà sữa, kèm theo 15.000-20.000 đồng/gói trân châu, người bán có thể pha chế được khoảng 20 ly trà sữa. Tính trung bình, giá vốn mỗi ly chỉ khoảng 3.000 đồng, chưa kể các chi phí phụ trợ như nước, đá hay cốc nhựa đều khá thấp và dễ cắt giảm.

Trong khi đó, trà sữa pha sẵn đóng chai hoặc đựng cốc nhựa lại được bán ra thị trường với mức giá phổ biến khoảng 15.000 đồng/ly. Như vậy, chỉ sau một lượt bán, người kinh doanh đã có thể thu về lợi nhuận gấp đôi, thậm chí gấp ba lần so với chi phí bỏ ra. Nếu tiêu thụ đều đặn vài chục đến hàng trăm ly mỗi ngày, khoản lãi cộng dồn không hề nhỏ, nhất là với những điểm bán nhỏ lẻ, không tốn chi phí thuê mặt bằng lớn hay đầu tư máy móc phức tạp.

So với mức giá 30.000-60.000 đồng/ly tại các thương hiệu trà sữa có tên tuổi, chi phí được phân bổ cho nguyên liệu rõ nguồn gốc, quy trình pha chế, nhân sự và mặt bằng, trà sữa “nhà làm” có lợi thế cạnh tranh rõ rệt về giá. Sự chênh lệch này nhanh chóng đánh trúng tâm lý chuộng rẻ của một bộ phận người tiêu dùng, đặc biệt là học sinh, sinh viên và người lao động có thu nhập thấp.Không ít bạn trẻ thừa nhận lựa chọn trà sữa "nhà làm" chủ yếu vì giá rẻ, dù vẫn tồn tại những băn khoăn nhất định về chất lượng. Bạn Nguyễn Mai Phương (20 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: “Em chọn mua trà sữa nhà làm vì hợp túi tiền sinh viên. Một ly chỉ mười mấy nghìn, uống thấy cũng giống ngoài tiệm nên nhiều lúc không để ý lắm là nguyên liệu từ đâu”. Trong cán cân lựa chọn của người tiêu dùng trẻ, giá rẻ vẫn là yếu tố được đặt lên hàng đầu, thậm chí chấp nhận đánh đổi bằng những rủi ro tiềm ẩn. Chính tâm lý này đã góp phần tạo “đất sống” cho các quán trà sữa tự pha, giúp mô hình kinh doanh chi phí thấp, lợi nhuận cao tiếp tục nở rộ. 

“Nhà làm” nhưng nguyên liệu từ đâu?

Tuy nhiên, phía sau những con số lợi nhuận tưởng chừng rất "ngọt" ấy lại là những câu hỏi lớn về chất lượng nguyên liệu, quy trình pha chế và mức độ an toàn thực phẩm, điều mà không phải người tiêu dùng nào cũng có đủ thông tin để nhận diện.

Các loại nguyên liệu không rõ nguồn gốc xuất xứ này có thật sự an toàn cho sức khỏe hay không, là băn khoăn của nhiều người. Nhưng chính những người trẻ đang “phát cuồng” vì trà sữa lại thờ ơ với điều này.Khác với các cơ sở sản xuất được cấp phép, khái niệm “trà sữa nhà làm” hiện chưa có định nghĩa pháp lý cụ thể. Điều này vô hình trung tạo ra một “vùng xám”, người bán có thể tự do sử dụng nguyên liệu trôi nổi mà không chịu sự giám sát chặt chẽ. Người tiêu dùng, đặc biệt là học sinh, sinh viên, thường mặc định “nhà làm” đồng nghĩa với thủ công, sạch sẽ, ít hóa chất, thậm chí “lành” hơn các sản phẩm công nghiệp. Chính sự đánh đồng cảm tính ấy đã trở thành mảnh đất màu mỡ để nhiều cơ sở nhỏ lẻ tận dụng, biến hai chữ "nhà làm" thành một chiêu tiếp thị đánh trúng niềm tin, hơn là một cam kết về chất lượng.

Thực tế cho thấy, dù được quảng bá là tự nấu, tự pha, phần lớn các loại topping như trân châu, thạch phô mai, rau câu trong trà sữa “nhà làm” lại sở hữu đủ sắc xanh, đỏ, tím, vàng bắt mắt, những gam màu khó có thể tạo ra nếu chỉ sử dụng nguyên liệu tự nhiên thông thường. Điều này đặt ra nghi vấn về việc sử dụng phẩm màu tổng hợp, hương liệu và phụ gia thực phẩm, những chất nếu không được kiểm soát liều lượng có thể tiềm ẩn nguy cơ cho sức khỏe người dùng.

Không chỉ topping, các thành phần cốt lõi như bột trà sữa, siro tạo vị, hương trà, bột béo cũng thường được bán tràn lan trên thị trường với giá rẻ bất ngờ, đóng gói sơ sài, thông tin nhãn mác mập mờ hoặc hoàn toàn bằng tiếng nước ngoài. Việc những nguyên liệu này có được kiểm định chất lượng, có nguồn gốc rõ ràng hay không gần như là câu hỏi bỏ ngỏ. Khi không có hóa đơn, chứng từ hay thông tin truy xuất, mọi rủi ro đều bị đẩy về phía người tiêu dùng.

Đáng nói hơn, quy trình pha chế của trà sữa “nhà làm” cũng hiếm khi được công khai. Từ khâu bảo quản bột, siro, trân châu cho đến việc đun nấu, pha trộn, đóng chai, tất cả đều phụ thuộc vào ý thức cá nhân của người bán. Trong điều kiện thời tiết nóng ẩm, nguyên liệu dễ hư hỏng, việc bảo quản không đúng cách có thể khiến đồ uống nhanh chóng biến thành môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển. Nguyên liệu chế biến trà sữa rất quan trọng, nếu không rõ nguồn gốc thì rất ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Nếu dùng thường xuyên các phẩm màu, hương liệu thời gian tích tụ lâu dài sẽ gây tổn thương chức năng gan, thận; thậm chí là suy gan, thận ở những cơ địa trẻ có đề kháng yếu.

Cần tỉnh táo trước cơn sốt “tự pha”

Việc tiêu thụ các loại trà sữa không bảo đảm điều kiện an toàn vệ sinh thực phẩm tiềm ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khỏe, cả trước mắt lẫn lâu dài. Trước hết là những rối loạn phổ biến ở đường tiêu hóa như đau bụng, buồn nôn, tiêu chảy, nhiễm khuẩn ruột; nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến ngộ độc thực phẩm, đặc biệt khi nguyên liệu bị ôi thiu, nhiễm vi sinh hoặc sử dụng phụ gia vượt mức cho phép. Những biểu hiện này thường dễ bị xem nhẹ, song nếu lặp đi lặp lại trong thời gian dài, cơ thể sẽ phải gánh chịu những hệ lụy khó lường. 

Không dừng lại ở đó, việc tiêu thụ trà sữa thường xuyên nhất là các loại pha từ bột béo, siro tạo vị, đường tinh luyện  còn làm gia tăng nguy cơ béo phì, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, cao huyết áp và các bệnh tim mạch. Lượng đường và chất béo cao, cộng với caffeine và hương liệu tổng hợp, có thể gây mất ngủ, hồi hộp, nóng trong, nổi mụn, thậm chí tạo áp lực lên gan và thận khi cơ thể phải liên tục đào thải các chất không rõ nguồn gốc. Với học sinh, sinh viên, nhóm đối tượng đang trong giai đoạn phát triển thể chất, những tác động này càng đáng lo ngại hơn.

Trong bối cảnh đó, nếu người tiêu dùng vẫn lựa chọn trà sữa “tự pha” vì yếu tố giá rẻ và tiện lợi, thì sự tỉnh táo là điều tối thiểu cần có. Việc ưu tiên sử dụng nguyên liệu có nhãn mác rõ ràng, thông tin nhà sản xuất, hạn sử dụng và chứng nhận kiểm định chất lượng là yêu cầu bắt buộc. Đồng thời, người bán và người tự pha cần tuân thủ nghiêm hướng dẫn về liều lượng, quy trình bảo quản và thời gian sử dụng; tránh tâm lý “cho nhiều cho đậm vị” dẫn đến lạm dụng phụ gia. rà sữa nên được xem là thức uống giải trí, dùng với tần suất hạn chế, chứ không phải đồ uống thay thế nước lọc hay sử dụng hằng ngày.

Tuy nhiên, trách nhiệm không thể chỉ đặt lên vai người tiêu dùng. Thực tế cho thấy, thị trường nguyên liệu pha chế đồ uống hiện nay đang được mua bán khá tự do, từ chợ đầu mối, cửa hàng bán sỉ đến các sàn thương mại điện tử, trong khi công tác kiểm soát còn nhiều kẽ hở. Điều này đòi hỏi cơ quan chức năng cần tăng cường thanh tra, kiểm tra và siết chặt quản lý, từ khâu nhập khẩu, phân phối đến lưu thông các loại bột trà sữa, siro, phụ gia thực phẩm. Việc làm rõ nguồn gốc, chất lượng và giới hạn sử dụng của các nguyên liệu này không chỉ bảo vệ sức khỏe cộng đồng, mà còn góp phần lập lại trật tự cho thị trường đồ uống đang phát triển.

Trà sữa không phải là “thủ phạm”, nhưng sự dễ dãi trong lựa chọn nguyên liệu và thói quen tiêu dùng mới là vấn đề đáng lo ngại. Khi sức khỏe bị đánh đổi chỉ vì sự tiện lợi và rẻ tiền, cái giá phải trả có thể không dừng lại ở một ly đồ uống ngọt ngào.

Yến Nhi