Giữa vùng cao nguyên đá Tủa Chùa nơi những vách núi dựng đứng như bức tường thành chống chọi gió mùa, nơi mây trắng quấn quýt triền núi quanh năm có một loài cây âm thầm bám rễ vào đá, hứng sương, tắm nắng, vượt qua tháng năm chiến tranh và lạnh giá. Đó là những cây trà Shan tuyết cổ thụ, trăm năm tuổi, mang trong mình sức sống kiêu hãnh của núi rừng Điện Biên. Từ bàn tay khéo léo và tâm hồn thuần hậu của người Mông, người Dao nơi đây, một dòng trà quý được chắt chiu nên trà vàng Tủa Chùa, thức trà không chỉ ngon mà còn hàm chứa lịch sử, văn hóa và cả dược tính tinh tế mà thiên nhiên trao tặng.
Ngày nay, trà vàng không chỉ được trọng dụng như một loại thuốc quý mà còn được yêu mến trong lòng khách thưởng thức.
Không như những dòng trà quen thuộc tại vùng trung du, trà vàng Tủa Chùa mang một bản sắc rất riêng. Lá trà được thu hái từ những cây cổ thụ mọc ở độ cao trên 1.200 mét, nơi mà khí hậu lạnh, biên độ nhiệt ngày đêm lớn và sương mù dày đặc quanh năm tạo nên những điều kiện tuyệt vời để tích tụ tinh chất. Sau khi hái, lá trà được héo nhẹ, sao thủ công và cuối cùng là sấy dưới ánh nắng mặt trời kỹ thuật chế biến được giữ gìn qua bao đời, không hề can thiệp máy móc, không thêm bất kỳ phụ gia nào. Chính sự mộc mạc đó làm nên nốt hương trầm dịu rất đặc trưng, phảng phất như khói nhang cúng tổ trong một ngôi đền giữa rừng sâu.
Mỗi lần pha trà là một lần trải nghiệm đa tầng vị giác. Sắc nước vàng sậm như đất nung cổ, hương trà nồng nàn, quyến rũ với dấu ấn của thảo mộc rừng, đôi chút mùi hoa khô, và đặc biệt là nốt hương gợi nhớ đến trầm hương vừa thanh khiết, vừa ấm áp. Ngụm đầu đắng chát nhẹ, ngụm sau hậu ngọt lặng lẽ len lỏi trong cổ họng, kéo dài như dư vang của một bản nhạc xưa. Vị trà không dễ tiếp cận với người mới, nhưng lại rất dễ "gây nghiện" với những ai yêu thích chiều sâu và tính cách trong mỗi chén trà.
Trà vàng Tủa Chùa không chỉ là sản phẩm của thiên nhiên mà còn là kết tinh từ lòng người và lịch sử. Trong suốt chiều dài cuộc kháng chiến trường kỳ, vùng đất Tủa Chùa – Mường Phăng, Điện Biên – từng là hậu phương quan trọng, nơi những cánh rừng trà cổ thụ đã âm thầm che chở các chiến sĩ, đồng thời cung cấp nguồn nước uống, trà thảo mộc giúp tăng cường thể lực trong điều kiện khắc nghiệt.
Người ta bảo, uống một ngụm trà vàng, có thể cảm được sự bền gan vững chí của những người lính năm xưa. Vị đắng của trà như nhắc nhớ những gian khổ, còn vị ngọt là minh chứng cho hòa bình, tự do được đánh đổi bằng máu và nước mắt. Trà trở thành người kể chuyện im lặng nhưng bền bỉ kể về một vùng đất từng là trung tâm của chiến thắng "chấn động địa cầu", và nay là nơi làm nên những dòng trà vươn ra thế giới.
Không chỉ thơm ngon, trà vàng Tủa Chùa còn là một vị thuốc tự nhiên quý giá. Với quá trình lên men bán phần và bảo lưu dưỡng chất từ lá trà Shan tuyết, loại trà này chứa nhiều polyphenol hợp chất có khả năng chống oxy hóa mạnh, giúp làm chậm quá trình lão hóa, bảo vệ tế bào khỏi tác hại của gốc tự do. Theo nghiên cứu, polyphenol trong trà cũng hỗ trợ giảm viêm, tăng cường chuyển hóa mỡ máu, giúp hạ huyết áp và điều hòa đường huyết những yếu tố then chốt trong việc phòng ngừa bệnh tim mạch và tiểu đường.
Đặc biệt, với tính mát, trà vàng còn được người dân vùng cao sử dụng để thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ tiêu hoá và cải thiện chức năng gan thận. Không ít thầy thuốc bản địa coi trà vàng như một phương thuốc trị cảm cúm, đau bụng, đầy hơi đơn giản mà hiệu quả. Dược tính mạnh và vị dễ chịu khiến trà vàng Tủa Chùa từng được các thương lái Trung Quốc thu mua với giá cao trong nhiều năm trời.
Ngày nay, khi xu hướng sống xanh và lành mạnh lên ngôi, trà vàng không chỉ dừng lại ở việc làm thức uống truyền thống, mà còn trở thành nguyên liệu trong các sản phẩm cao cấp như mặt nạ dưỡng da, viên uống chống oxy hóa hay nước giải khát lên men.
Uống trà vàng Tủa Chùa, không đơn thuần là thưởng thức một thức uống, mà là chạm vào một phần hồn cốt của núi rừng Tây Bắc. Là uống vị mộc, vị thật không tô vẽ, không cầu kỳ như chính con người nơi đây: chân thành, kiên cường, sống bền bỉ như những gốc trà bám đá.
Trong từng ngụm trà ấy là cả một hệ sinh thái nguyên sơ, là cả chiều sâu văn hóa bản địa, là câu chuyện của những thế hệ người giữ rừng, giữ cây. Và trên hết, đó là minh chứng cho việc một sản vật địa phương có thể trở thành di sản quốc gia nếu được nhìn nhận và trân quý đúng cách.
Trà vàng Tủa Chùa hương trầm giữa đại ngàn, vừa là món quà từ thiên nhiên, vừa là dư vị lịch sử và là liều thuốc nhẹ nhàng trong nhịp sống hiện đại. Nếu một ngày bạn cần tìm lại cảm giác chậm rãi, sâu lắng và nguyên bản hãy pha một ấm trà vàng, để những nốt hương trầm đưa bạn đi xa khỏi phố xá, về lại với cội nguồn của đất và người.