Giữa làn sóng tiêu dùng hiện đại, nơi người ta ngày càng quan tâm đến sức khỏe, trải nghiệm bản sắc và sản phẩm bền vững, một tách trà truyền thống Việt Nam đang âm thầm bước vào ánh sáng sân khấu toàn cầu. Không còn chỉ là thức uống quen thuộc bên ấm chén mỗi sớm mai hay buổi chiều tà, trà Việt đang dần chuyển mình thành một biểu tượng văn hóa, một ngành hàng xuất khẩu chiến lược và một phần của xu hướng sống xanh, sống chậm, sống sâu đang lan tỏa trên toàn thế giới.
Thị trường trà Việt dự kiến chạm mốc 250 triệu USD năm 2028, với trà xanh chiếm ưu thế nhờ xu hướng sống lành mạnh.
Từ thói quen truyền thống đến bản sắc văn hóa
Trong văn hóa Việt Nam, trà không đơn thuần là một loại nước uống mà còn là sợi dây gắn kết cộng đồng, là biểu tượng của lòng hiếu khách, là thứ gợi mở câu chuyện và lưu giữ những giá trị tinh thần. Dù là chén trà xanh ấm nóng mộc mạc ở làng quê Bắc Bộ, ly trà sen thanh khiết giữa lòng Hà Nội, hay những chén trà shan tuyết cổ thụ vùng cao mỗi cách pha, mỗi hương vị đều phản ánh đời sống và tâm hồn người Việt.
Không phải ngẫu nhiên mà khách quốc tế đến Việt Nam đều được mời uống trà như một nghi lễ chào đón. Từ miền xuôi đến miền ngược, mỗi cộng đồng lại có cách riêng để thể hiện tình cảm qua trà. Chính những nét phong phú đó đã tạo nên bản sắc đặc trưng, khiến trà Việt trở nên khác biệt giữa vô vàn quốc gia trồng và uống trà khác.
Quy mô tăng trưởng ấn tượng và những con số biết nói
Theo báo cáo mới nhất từ Actual Market Research, thị trường trà Việt Nam dự kiến sẽ đạt mốc 250 triệu USD vào năm 2028, đánh dấu bước tiến lớn về cả lượng tiêu thụ nội địa và giá trị xuất khẩu. Trà xanh dòng trà truyền thống gắn liền với đời sống người Việt được kỳ vọng sẽ chiếm lĩnh thị phần lớn nhất, nhờ vào cả thói quen sử dụng lâu đời và xu hướng tìm về những thức uống lành mạnh.
Hiện nay, Việt Nam là một trong những quốc gia sản xuất trà xanh hàng đầu thế giới, với các vùng chè trọng điểm như Thái Nguyên, Mộc Châu, Phú Thọ, Lâm Đồng… Không chỉ dừng lại ở thị trường nội địa, sản phẩm trà Việt đã vươn ra hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có những thị trường khó tính như Nhật Bản, Mỹ, Đức, Anh và gần đây là sự mở rộng mạnh mẽ vào các nước EU nhờ Hiệp định EVFTA nơi trà được xếp vào nhóm hàng hóa được ưu đãi thuế quan.
Từ đồn điền đến tách trà: Cuộc cách mạng xanh
Một trong những yếu tố quan trọng khiến trà Việt ngày càng được đón nhận rộng rãi là chuyển động mạnh mẽ theo hướng hữu cơ và bền vững. Nhiều trang trại chè hiện nay tại Việt Nam đã đạt chứng nhận hữu cơ quốc tế như EU Organic, USDA Organic, Rainforest Alliance… Không chỉ đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng, những chứng chỉ này còn mở ra cánh cửa xuất khẩu vào các thị trường xanh thị trường mà người tiêu dùng không chỉ mua bằng tiền, mà còn bằng niềm tin vào trách nhiệm môi trường và xã hội.
Ngoài ra, các quy trình chế biến cũng đang được hiện đại hóa với công nghệ kiểm soát nhiệt độ, oxy hóa, sấy lạnh… nhằm giữ nguyên hương vị, dưỡng chất và độ tươi của trà. Chính cam kết chất lượng từ lá chè đến bao bì, từ khâu thu hái thủ công đến bảo quản sau thu hoạch đang đưa trà Việt trở thành lựa chọn đáng tin cậy trên các kệ hàng quốc tế.
Xu hướng toàn cầu: Khi tách trà truyền thống gặp gỡ lối sống hiện đại
Sự bùng nổ của phong cách sống "wellness" trên toàn cầu đã mở đường cho trà truyền thống đặc biệt là trà xanh và trà thảo mộc Việt Nam trở thành một phần trong chế độ chăm sóc sức khỏe tự nhiên. Trà xanh với hàm lượng EGCG cao, khả năng chống oxy hóa, hỗ trợ tim mạch, kiểm soát cân nặng… được coi là "siêu thực phẩm" mới trong mắt người tiêu dùng phương Tây.
Không dừng lại ở đó, các sản phẩm trà Việt đang được tái định hình dưới nhiều dạng thức sáng tạo: trà túi lọc tiện dụng, matcha Việt từ trà xanh Thái Nguyên, cold brew trà Shan Tuyết đóng chai, trà thảo dược detox với nền trà xanh… Những cách tân này vừa giữ nguyên cốt lõi truyền thống, vừa bắt nhịp với nhu cầu năng động, tiện lợi của người trẻ hiện đại.
Điển hình là tại Mỹ và châu Âu, trà Việt Nam đang dần được các thương hiệu trà thủ công (craft tea brands), quán cà phê hiện đại và chuỗi cửa hàng thực phẩm lành mạnh đưa vào thực đơn. Từ tách trà shan tuyết rót trong phòng trà cao cấp London đến chai trà lạnh từ Lâm Đồng xuất hiện trong các siêu thị organic tại Berlin mỗi sản phẩm là một câu chuyện mang hương vị Việt Nam ra thế giới.
EVFTA và những lợi thế cạnh tranh
Một cú hích đáng kể khác đến từ Hiệp định thương mại tự do EU – Việt Nam (EVFTA). Nhờ vào hiệp định này, gần như 99% thuế quan đối với hàng hóa Việt Nam bao gồm cả trà được cắt giảm khi vào thị trường EU. Đây là một cơ hội vàng giúp các doanh nghiệp trà Việt tiếp cận sâu hơn thị trường có giá trị tiêu dùng cao, yêu cầu khắt khe nhưng đầy tiềm năng.
Quan trọng hơn cả, các sản phẩm nông nghiệp có chỉ dẫn địa lý như "Trà Shan Tuyết Hà Giang", "Trà Tân Cương Thái Nguyên" nếu được công nhận tại EU, không chỉ giúp bảo vệ thương hiệu quốc gia, mà còn nâng tầm giá trị thương phẩm của trà Việt trên thị trường quốc tế.
Những thách thức cần vượt qua
Dù cơ hội rộng mở, ngành trà Việt vẫn đang đối diện với nhiều thách thức. Tính manh mún trong sản xuất, thiếu chuỗi giá trị khép kín, ít thương hiệu có tầm quốc tế, và đặc biệt là câu chuyện kể chưa đủ hấp dẫn là rào cản khiến nhiều sản phẩm trà tốt vẫn chưa có được vị trí xứng đáng.
Ngoài ra, nhu cầu tiêu chuẩn hóa chất lượng, truy xuất nguồn gốc minh bạch, và khả năng tiếp thị số hóa cũng là điều bắt buộc nếu muốn chinh phục những thị trường có yêu cầu cao. Một số doanh nghiệp trà trẻ hiện nay đã bắt đầu hướng đến mô hình D2C (Direct-to-Consumer), đưa trà Việt lên các nền tảng thương mại điện tử toàn cầu như Amazon, Etsy, Alibaba... nhưng vẫn còn là số ít.
Hành trình của trà Việt ra thế giới không đơn thuần là câu chuyện của một loại cây trồng nông nghiệp, mà là bản giao hưởng giữa truyền thống và hiện đại, giữa tinh túy văn hóa và đổi mới sáng tạo. Mỗi tách trà là một bản sắc, mỗi vùng chè là một câu chuyện, và mỗi người làm trà là một đại sứ văn hóa. Khi cả thế giới đang tìm kiếm sự chậm lại, sự lành mạnh và những giá trị chân thực, thì trà Việt với hương vị tự nhiên, cốt cách truyền thống và tinh thần hiếu khách có đầy đủ tiềm năng để không chỉ hiện diện, mà còn dẫn dắt một xu hướng toàn cầu mới: sống sâu, uống sạch và trân trọng bản sắc.