Giữa bối cảnh thế giới tiêu dùng ngày càng phức tạp, nơi gian lận thương mại không còn là hành vi cá biệt mà trở thành vấn đề toàn cầu, một câu hỏi tưởng như đơn giản “Tôi đang uống gì?” lại mang trong nó hàm ý sâu sắc về niềm tin, an toàn và bản sắc. Với sản phẩm mang tính truyền thống và gắn bó chặt chẽ với văn hóa như trà, tính minh bạch không còn là giá trị cộng thêm mà là yêu cầu sống còn. Trong trường hợp của chè Việt Nam, truy xuất nguồn gốc không chỉ là một giải pháp công nghệ hiện đại, mà chính là “tấm khiên” bảo vệ thương hiệu, khôi phục niềm tin và mở ra con đường chinh phục thị trường toàn cầu.
Truy xuất nguồn gốc là “tấm khiên” chống trà giả và chìa khóa đưa chè Việt vươn xa bằng niềm tin, minh bạch và công nghệ.
Trà giả – “Vết trà đen” trên danh tiếng chè Việt
Người ta từng nghĩ trà với hình thái khô, mùi vị đặc trưng và tính địa phương cao sẽ khó bị làm giả. Nhưng thực tế đang phản bác giả định ấy. Ở các chợ đầu mối, quầy hàng nhỏ lẻ và cả trên nền tảng thương mại điện tử, không hiếm những gói “trà Thái Nguyên”, “trà Shan Tuyết Hà Giang” với bao bì hấp dẫn nhưng hoàn toàn thiếu thông tin xác thực. Nhiều trong số đó là lá trà tạp, được tẩm hương liệu, đóng gói giả nhãn hiệu có tiếng, đánh lừa từ khứu giác đến thị giác người tiêu dùng.
Hậu quả là khôn lường: từ việc mất lòng tin của khách hàng trong nước, đến việc đánh mất uy tín trên thị trường quốc tế nơi mà chè Việt từng có vị thế riêng nhờ hương vị đặc thù và truyền thống lâu đời. Trong một ngành phụ thuộc nặng vào cảm quan và trải nghiệm như trà, chỉ một lần bị “lừa dối” cũng đủ khiến khách hàng rời đi mãi mãi.
Truy xuất nguồn gốc – “Cuốn hộ chiếu” của từng gói trà
Trong bối cảnh ấy, truy xuất nguồn gốc nổi lên như một giải pháp toàn diện. Không đơn thuần là mã QR hay tem chống giả truyền thống, truy xuất hiện đại là hệ thống công nghệ số ghi nhận toàn bộ hành trình của sản phẩm từ khâu trồng trọt, thu hái, chế biến, đóng gói đến vận chuyển và tiêu thụ.
Mỗi gói trà sẽ mang theo “cuốn hộ chiếu điện tử” kể lại câu chuyện sinh trưởng: nó được hái ở độ cao nào, vào thời điểm nào, do ai canh tác, áp dụng kỹ thuật gì, chế biến trong điều kiện ra sao. Với những công nghệ mới như IoT, blockchain và thậm chí cả nhận diện hình ảnh (như công nghệ “vân trà” tại Đại học Bắc Kinh), việc giả mạo trở nên gần như bất khả.
Quan trọng hơn cả, truy xuất tạo ra một hệ sinh thái minh bạch nơi dữ liệu không thể sửa đổi, thông tin được công khai và lòng tin được thiết lập bền vững. Đó không chỉ là công cụ phòng vệ, mà là vũ khí tấn công vào các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Mỹ nơi truy xuất không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc.
Chè Việt: Từ thủ phủ đến vùng cao, một làn sóng mới
Tại Thái Nguyên thủ phủ chè của cả nước nhiều hợp tác xã đang tiên phong số hóa quy trình sản xuất. Mỗi gói chè nay đều gắn mã QR liên kết tới dữ liệu blockchain, cho phép người tiêu dùng tra cứu thông tin toàn bộ chuỗi cung ứng chỉ bằng một cú quét. Đây không chỉ giúp bảo vệ người dùng mà còn hỗ trợ doanh nghiệp dễ dàng hơn trong việc truy trách nhiệm khi xảy ra sự cố.
Lâm Đồng đi xa hơn khi tích hợp cảm biến môi trường ngay trong quá trình canh tác: từ ánh sáng, độ ẩm đến thời gian tưới tiêu đều được số hóa và lưu trữ đồng bộ. Kết quả là, mỗi lô chè không chỉ đạt tiêu chuẩn chất lượng cao, mà còn có bằng chứng rõ ràng về quy trình sản xuất sạch, minh bạch.
Lào Cai với vùng chè Shan Tuyết cổ thụ ngự trị trên đỉnh Hoàng Liên Sơn đã áp dụng hệ thống truy vết theo lô (batch number), đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt của các nhà nhập khẩu châu Âu. Tại Bắc Hà, sản phẩm chè Bản Liền đã đạt OCOP 5 sao và có mặt ở Mỹ, châu Âu nhờ hệ thống xác thực nguồn gốc rõ ràng, chứng minh tính đặc hữu của giống chè cổ thụ sống ở độ cao hơn 1.000m.
Hà Giang là câu chuyện thành công đầy cảm hứng. Với hơn 20.000 ha chè trong đó 70% là giống Shan Tuyết cổ thụ tỉnh này không chỉ xác lập vùng trồng hữu cơ, chỉ dẫn địa lý, mà còn chủ động đầu tư công nghệ chế biến và truy xuất. Cuối năm 2024, Hà Giang gửi 50 mẫu dự thi tại cuộc thi trà GLA (Australia), và kết quả vượt mong đợi: 19 sản phẩm đoạt giải, trong đó có 8 giải Vàng. Đây là thành quả không chỉ của chất lượng, mà còn nhờ khả năng minh bạch hóa toàn bộ chuỗi giá trị. Truy xuất đã giúp chè Hà Giang không chỉ là đặc sản vùng cao mà trở thành “sứ giả văn hóa” trên thị trường thế giới.
Từ bảo vệ đến bứt phá: Truy xuất là chiến lược, không chỉ là công cụ
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã đưa ra một yêu cầu rõ ràng: doanh nghiệp phải minh bạch thông tin về sản phẩm, và nếu thuê đơn vị bên ngoài làm điều đó, trách nhiệm vẫn không thể chối bỏ. Điều này đặt ra áp lực nhưng đồng thời cũng là động lực buộc doanh nghiệp trà phải chuyên nghiệp hóa chuỗi sản xuất.
Theo khảo sát của Bộ Công Thương, 49% người tiêu dùng có nhu cầu tìm hiểu thông tin sản phẩm, nhưng 75% lại gặp khó trong việc tiếp cận thông tin đó. Rõ ràng, khoảng trống đang tồn tại không phải ở phía khách hàng mà ở cách doanh nghiệp truyền tải và minh bạch hóa dữ liệu. Trong bối cảnh thị trường thế giới không còn chấp nhận sản phẩm “ẩn danh”, việc chậm đầu tư truy xuất chẳng khác nào tự loại mình khỏi cuộc chơi.
Vấn đề nằm ở chỗ: nhiều doanh nghiệp còn coi truy xuất là “chi phí” thay vì xem đó là một khoản đầu tư mang lại giá trị bền vững. Khi người tiêu dùng có thể kiểm chứng từng bước đi của sản phẩm, họ không chỉ mua trà, mà đang mua niềm tin. Và khi niềm tin được củng cố bằng dữ liệu không thể làm giả, sản phẩm sẽ không còn bị đánh giá bằng giá, mà được lựa chọn bằng giá trị.
Kỷ nguyên mới cho trà Việt: Minh bạch, trí tuệ và bền vững
Truy xuất nguồn gốc không phải là phong trào, càng không phải mánh lới marketing. Đó là hạ tầng đạo đức cần thiết cho một ngành hàng gắn với sức khỏe và văn hóa. Với chè Việt nơi mỗi búp trà là kết tinh của núi rừng, khí hậu và bàn tay con người việc xác thực hành trình ấy là cách duy nhất để gìn giữ giá trị thật và nâng tầm vị thế.
Khi một ly trà không chỉ ngon, mà còn minh bạch từ gốc rễ đó là lúc chè Việt thực sự sẵn sàng bước vào kỷ nguyên mới: kỷ nguyên của sự tin tưởng, của công nghệ và của phát triển bền vững. Và trong kỷ nguyên đó, truy xuất nguồn gốc không chỉ là “tấm khiên” chống trà giả, mà là cánh cửa mở ra tương lai cho cả một ngành công nghiệp mang đậm bản sắc Việt Nam.