Ướp trà sen là một nghệ thuật vô cùng công phu mà trong đó không chỉ là kinh nghiệm và kỹ thuật đặc biệt mà còn chứa đựng cả tâm hồn của người ướp trà. Để có được một ấm trà sen thơm ngọt người nghệ nhân cần thực hiện rất nhiều công đoạn, từ hái sen buổi sớm mai, tách gạo sen cho đến ướp sen cùng trà…
Không biết tự bao giờ, nghệ thuật ướp trà sen đã trở thành nét đẹp văn hóa của người Hà Nội. Nghe các cụ kể rằng, nhiều năm về trước, khu vực hồ Tây (thuộc quận Tây Hồ) trồng rất nhiều sen, những người sinh sống ở đó thường lấy trà xanh Thái Nguyên để ướp với giống hoa sen bách diệp (trăm cánh), gọi dân dã là trà sen hồ Tây hay trà sen Tây Hồ theo tên vùng đất. Câu ca “Đấy vàng, đây cũng đồng đen/ Đấy hoa thiên lý, đây sen Tây Hồ” phần nào khẳng định danh tiếng của hoa sen nơi này.
Trà sen Tây Hồ nở rộ vào khoảng tháng 6, 7 hằng năm
Hiện nay, trên thị trường có rất nhiều nơi làm trà ướp sen, nhưng không vùng nào có được hương vị đặc trưng như trà ướp sen Tây Hồ, dường như mọi tinh hoa đất trời hội tụ trong sản phẩm “Thiên cổ đệ nhất trà”. Vào độ tháng sáu, khi những búp sen bắt đầu nở rộ cũng là thời điểm các gia đình làm nghề ướp trà sen ở phường Quảng An, Nhật Tân lại tất bật vào vụ.
Theo những nghệ nhân làm trà lâu năm, để làm được loại trà sen Tây Hồ thượng hạng nhất mất rất nhiều thời gian, công sức.
Trong đó, loại sen làm trà phải là những bông sen mọc tại đầm làng Quảng Bá có cánh phớt hồng, nụ vừa chớm nở cho hương đậm đà. Sen hái lúc sáng sớm đem về bóc cánh, tách gạo sen (thứ được ví như túi hương của bông sen) rồi đem ướp. Việc lấy gạo sen là công đoạn khó nhất, người làm phải nhanh tay, khéo léo sao cho gạo sen không bị vỡ nát, bay mất hương thơm. 1 kg trà ướp sen theo cách truyền thống cần tới 1.000-1.400 bông sen, cứ một lượt trà lại rắc một lượt gạo sen. Ướp trà khoảng 2 ngày thì sấy khô, quy trình ướp, sấy lặp đi lặp lại 5-7 lần giúp hương thơm của sen quyện vào vị trà sẽ cho ra thức uống hảo hạng. Để đảm bảo chất lượng của trà, nghệ nhân chỉ thực hiện ướp trà vào buổi sáng khi hoa sen tươi rói. Do cầu kỳ trong cách chế biến nên hoàn thành 1kg trà phải mất 1-2 tuần.
Cụ Nguyễn Thị Dần - nghệ nhân cao tuổi nhất còn gắn bó với nghề ướp sen truyền thống chia sẻ: Ngoài cách ướp trà sen truyền thống, còn có cách làm trà ướp sen “xổi” đơn giản, ít tốn công, giá thành mềm hơn, tuy nhiên hương vị không bằng cách ướp truyền thống. Theo đó, người ta cho một nắm nhỏ trà vào bên trong bông hoa rồi dùng lá sen buộc chặt bên ngoài. Bông sen sau khi ngậm trà được cắm vào nước qua một đêm cho hương sen thấm vào trà. Trà sen đạt chất lượng là nước trong xanh, khi uống có vị chát, ngọt, đượm hương sen trong miệng.
Cũng vì độ cầu kì, phức tạp trong cách chế biến mà trà sen Tây Hồ được xem là loại trà có giá thành đắt đỏ trên thị trường. Trà sen thượng hạng giá 7-10 triệu đồng/kg, trà ướp trong bông sen giá 30-50 nghìn đồng/bông, tức dao động khoảng 3-5 triệu đồng/kg. Tuy giá cao nhưng do cách làm thủ công, tốn nhiều thời gian nên số lượng trà làm theo cách truyền thống không nhiều, còn trà ướp “xổi” có số lượng lớn hơn, dễ mua hơn. Vì là trà quý, muốn bán quanh năm, đặc biệt là dịp Tết Nguyên đán, trà ướp sen thường được cấp đông hoặc để trong ngăn đá tủ lạnh nhằm đảm bảo chất lượng. Các thương hiệu trà sen nổi tiếng ở Tây Hồ có thể kể đến trà sen bà Dần, trà sen Minh Cường, trà sen Quảng Bá…Làm trà ướp sen khéo ở khâu nào thì trà ngon theo cách đó, chẳng hạn khéo chọn trà thì nước ngọt, khéo sấy thì đượm hương thơm, đó là bí mật nghề của mỗi gia đình.
Cái tinh túy nhất của trà sen chính là nghệ thuật thưởng trà
Không chỉ tỉ mỉ, công phu trong cách chế biến mà uống trà sen cũng rất cầu kỳ. Để pha trà sen, các cụ xưa thường dùng nước mưa hay nước sương sớm đọng trên lá sen. Khi thưởng trà, các cụ ngồi dưới mái hiên thanh vắng. Cảnh quan nếu có là trông ra hồ sen xanh ngát mênh mang gió…Ngày nay, nhiều người dùng nước máy, để nơi thoáng mát chừng một ngày đêm cho nước hả hơi rồi đun nước pha trà. Nước pha trà phải hơi lăn tăn, ấm pha trà phải ấm sứ mới ngon. Trà sen ướp đúng kiểu, pha đúng cách sẽ có được vị ngọt, chát thanh dịu, hương sen đậm dần.
Thy An