Thượng Minh, một xã vùng cao của tỉnh Thái Nguyên, nơi hơn 90% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, từ lâu gắn bó với cây chè như một phần của đời sống kinh tế và văn hóa. Tuy nhiên, trong nhiều năm, sản xuất chè tại đây chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, quy mô nhỏ lẻ, giá trị gia tăng thấp và phụ thuộc mạnh vào thị trường tự do. Sự vào cuộc của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021–2025 đã tạo ra cú hích quan trọng, giúp vùng chè Thượng Minh chuyển mình theo hướng bài bản, bền vững và có chiều sâu.
Toàn xã Thượng Minh hiện có hơn 460ha chè, trong đó nhiều diện tích đã được canh tác theo quy trình cải tiến.
Một trong những điểm nhấn của chương trình là đầu tư có trọng tâm vào hạ tầng sản xuất và vùng nguyên liệu. Với nguồn kinh phí hơn 1 tỷ đồng, Thượng Minh đã tiến hành cải tạo đất, trồng mới 20ha chè trung du, đồng thời hỗ trợ phân bón hữu cơ và giống chè phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu địa phương. Việc ưu tiên đầu vào sạch và bền vững không chỉ giúp cây chè sinh trưởng ổn định, mà còn đặt nền móng cho chất lượng sản phẩm ngay từ gốc rễ, yếu tố then chốt để tham gia thị trường hàng hóa.
Song song với đầu tư vật chất là đầu tư vào con người. Người trồng chè được tham gia các lớp tập huấn từ kỹ thuật chăm sóc, thu hái đúng quy trình đến chế biến, bảo quản và đóng gói sản phẩm. Sự thay đổi lớn nhất không nằm ở kỹ thuật đơn lẻ, mà ở tư duy sản xuất: từ cách làm manh mún, tự phát sang sản xuất có kế hoạch, có tiêu chuẩn và có liên kết tiêu thụ. Chính sự chuyển biến này đã giúp người dân chủ động hơn trước biến động của thị trường.
Hiệu quả của chương trình thể hiện rõ qua các mô hình liên kết sản xuất. Tổ hợp tác chè Pác Chi là ví dụ tiêu biểu khi các hộ dân cùng thống nhất quy trình canh tác và chế biến, tạo ra sản phẩm có chất lượng đồng đều. Nhờ liên kết với đầu mối tiêu thụ, toàn bộ sản phẩm của các thành viên đều có đầu ra ổn định. Đáng chú ý, trong số các hộ tham gia có cả hộ nghèo và cận nghèo, qua đó cho thấy chương trình không chỉ thúc đẩy tăng trưởng mà còn hướng đến mục tiêu giảm nghèo bền vững và bao trùm.
Giá trị kinh tế của cây chè nhờ đó được nâng lên rõ rệt. Trước đây, chè khô tại Thượng Minh chỉ bán với giá khoảng 80.000 đồng/kg, nay đã tăng lên trên 110.000 đồng/kg khi được sản xuất theo quy trình chuẩn. Cùng một diện tích canh tác, người dân thu được sản lượng ổn định hơn, chất lượng đồng đều hơn và giảm đáng kể hao hụt sau thu hoạch. Thu nhập tăng giúp các hộ có điều kiện tái đầu tư sản xuất, tạo vòng tuần hoàn tích cực cho kinh tế nông hộ.
Lợi thế tự nhiên của xã Thượng Minh càng làm nổi bật hiệu quả của chương trình. Vùng chè có diện tích rộng, khí hậu mát mẻ, thổ nhưỡng giàu dinh dưỡng, phù hợp với các giống chè trung du, chè shan tuyết và chè xanh bản địa. Khi các yếu tố tự nhiên này được kết hợp với khoa học kỹ thuật và định hướng thị trường, hương vị đặc trưng của chè Thượng Minh dần được định vị rõ ràng hơn, tạo tiền đề cho xây dựng thương hiệu vùng.
Đến nay, toàn xã Thượng Minh có hơn 460ha chè, trong đó nhiều diện tích đã được canh tác theo quy trình cải tiến. Theo ông Lý Xuân Trường, Phó Chủ tịch UBND xã Thượng Minh, thành công lớn nhất của Chương trình mục tiêu quốc gia là tạo ra sự đồng thuận và thay đổi nhận thức trong cộng đồng. Người dân không còn coi cây chè chỉ là nguồn thu ngắn hạn, mà là cây trồng chủ lực gắn với chiến lược phát triển lâu dài.
Không chỉ mang lại giá trị kinh tế, chương trình còn góp phần bảo tồn các giá trị văn hóa gắn với cây chè, từ tập quán canh tác đến nếp sinh hoạt cộng đồng. Sản xuất chè theo hướng bền vững giúp bảo vệ đất đai, hạn chế tác động tiêu cực đến môi trường và giữ gìn sinh kế cho các thế hệ sau. Từ những đồi chè xanh mướt hôm nay, một tương lai ổn định hơn đang dần hình thành cho đồng bào Thượng Minh.
Có thể khẳng định, Chương trình mục tiêu quốc gia đã và đang đóng vai trò như “bệ đỡ” quan trọng, giúp vùng chè Thượng Minh chuyển từ tiềm năng sang giá trị thực. Khi chính sách đúng gặp quyết tâm của người dân, cây chè không chỉ bén rễ trên đất vùng cao, mà còn vươn xa trên con đường phát triển bền vững.