Trong những năm gần đây, các vụ việc liên quan đến vi phạm an toàn thực phẩm liên tục được phát hiện và đưa tin trên các phương tiện truyền thông. Từ rau củ nhiễm thuốc trừ sâu vượt ngưỡng cho phép, thịt gia súc chứa chất cấm, đến các loại thực phẩm chế biến không rõ nguồn gốc xuất xứ, tất cả đều góp phần làm lung lay niềm tin của người tiêu dùng. Tuy nhiên, đằng sau những con số và sự kiện ấy là một bức tranh phức tạp về trách nhiệm được chia sẻ giữa nhiều bên liên quan.
An toàn thực phẩm: Vấn đề không của riêng ai.
Người nông dân, những người đứng ở khâu đầu tiên của chuỗi cung ứng thực phẩm, đóng vai trò vô cùng quan trọng. Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học hay các chất kích thích tăng trưởng cần được thực hiện đúng liều lượng và tuân thủ thời gian cách ly trước khi thu hoạch. Nhiều người nông dân, đặc biệt ở vùng nông thôn, chưa được tiếp cận đầy đủ thông tin về tác hại của việc lạm dụng hóa chất. Họ thường phải đối mặt với áp lực về năng suất, giá cả thị trường và chi phí sản xuất, dẫn đến những quyết định không đúng đắn trong việc bảo vệ mùa màng.
Các doanh nghiệp chế biến và kinh doanh thực phẩm cũng gánh vác một phần trách nhiệm không nhỏ. Trong môi trường cạnh tranh khốc liệt, một số doanh nghiệp đã chọn con đường tắt bằng cách sử dụng nguyên liệu kém chất lượng, phụ gia không đảm bảo hoặc không tuân thủ các quy trình vệ sinh an toàn thực phẩm. Lợi nhuận trở thành mục tiêu hàng đầu, đẩy vấn đề sức khỏe người tiêu dùng xuống vị trí thứ yếu. Thậm chí, có những trường hợp doanh nghiệp cố tình làm giả giấy tờ chứng nhận, gian lận nguồn gốc sản phẩm để qua mặt cơ quan chức năng.
Cơ quan quản lý nhà nước với vai trò giám sát và xử lý vi phạm cũng phải đối mặt với không ít khó khăn. Việc thiếu nhân lực, trang thiết bị kiểm tra chưa đáp ứng được khối lượng công việc khổng lồ khi phải kiểm soát hàng triệu cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm trên khắp cả nước. Thêm vào đó, sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan đôi khi chưa thật sự hiệu quả, tạo ra những kẽ hở để hành vi vi phạm len lỏi qua. Việc xử phạt vi phạm cũng chưa đủ nghiêm khắc để tạo ra sức răn đe, khiến một số đối tượng vẫn liều lĩnh phạm pháp vì lợi nhuận.
Người tiêu dùng, với tư cách là khâu cuối cùng trong chuỗi thực phẩm, cũng có trách nhiệm của mình. Thói quen tiêu dùng thông minh, biết chọn lựa sản phẩm có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, không ham rẻ mà mua những sản phẩm không rõ nguồn gốc là những hành động thiết thực. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều người tiêu dùng vẫn ưu tiên giá rẻ hơn chất lượng, hoặc thiếu kiến thức để nhận biết thực phẩm an toàn. Sự thờ ơ, thiếu ý thức tố cáo khi phát hiện vi phạm cũng phần nào khiến vấn đề an toàn thực phẩm ngày càng trở nên phức tạp.
Giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng đóng vai trò then chốt trong việc giải quyết vấn đề này. Các chương trình đào tạo cho người sản xuất về canh tác an toàn, sử dụng hóa chất đúng cách cần được triển khai rộng rãi và liên tục. Đối với doanh nghiệp, việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp có trách nhiệm, đặt sức khỏe cộng đồng lên trên lợi nhuận là điều cần được khuyến khích và tôn vinh. Người tiêu dùng cần được trang bị kiến thức để tự bảo vệ mình, biết cách nhận diện thực phẩm an toàn và hành động đúng đắn khi phát hiện vi phạm.
Công nghệ cũng mở ra nhiều cơ hội mới trong việc đảm bảo an toàn thực phẩm. Các hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra thông tin sản phẩm chỉ bằng vài thao tác đơn giản. Ứng dụng công nghệ blockchain trong quản lý chuỗi cung ứng thực phẩm đang dần trở thành xu hướng, mang lại tính minh bạch cao hơn. Các thiết bị kiểm tra nhanh ngay tại chợ, siêu thị cũng đang được triển khai ở nhiều địa phương, giúp phát hiện kịp thời các sản phẩm không đảm bảo chất lượng.
Sự phối hợp đa ngành giữa nông nghiệp, công thương, y tế, công an và các cơ quan liên quan là yếu tố quyết định hiệu quả công tác quản lý. Cần có những quy định pháp luật rõ ràng hơn, chế tài xử phạt nghiêm khắc hơn để răn đe các hành vi vi phạm. Đồng thời, việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, hỗ trợ doanh nghiệp tuân thủ quy định một cách dễ dàng hơn cũng rất cần thiết. Không nên đặt nặng việc xử phạt mà bỏ qua khía cạnh hỗ trợ, đồng hành cùng doanh nghiệp và người sản xuất.
An toàn thực phẩm là cuộc chiến kéo dài, đòi hỏi sự tham gia của toàn xã hội. Không thể đổ lỗi cho một bên nào mà cần nhìn nhận đây là trách nhiệm chung của tất cả mọi người. Từng cá nhân, dù đóng vai trò gì trong chuỗi thực phẩm, đều cần ý thức rằng hành động của mình có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của cộng đồng. Chỉ khi tất cả cùng chung tay, từ việc sản xuất có trách nhiệm, kinh doanh trung thực, quản lý chặt chẽ đến tiêu dùng thông minh, chúng ta mới có thể xây dựng được một hệ thống thực phẩm an toàn, bền vững cho thế hệ hiện tại và tương lai.
Mỗi bữa ăn an toàn không chỉ là quyền lợi mà còn là kết quả của trách nhiệm được chia sẻ. Đó là lý do vì sao an toàn thực phẩm không phải là vấn đề của riêng ai, mà là của tất cả chúng ta.
Hoàng Nguyễn