Bắc Hà, vùng cao nguyên trắng của tỉnh Lào Cai, từ lâu đã nổi tiếng với những vườn mận trĩu quả, mỗi độ xuân về lại khoác lên mình tấm áo trắng tinh khôi của hoa mận. Nhưng không chỉ có vậy, Bắc Hà ngày nay còn được biết đến với một đặc sản trứ danh: chè Shan tuyết cổ thụ, một loại chè hữu cơ quý hiếm được khai thác từ những rừng chè cổ thụ có tuổi đời từ 100 - 200 năm.
Hiện nay, huyện Bắc Hà còn khoảng 40 - 50 ha chè cổ thụ, chủ yếu ở Bản Liền, Hoàng Thu Phố và Tả Củ Tỷ. Nhiều gốc chè có tuổi đời 100 - 200 năm.
Những cây chè cổ thụ này phân bố rải rác ở nhiều xã, nhưng tập trung nhiều nhất tại ba xã Hoàng Thu Phố, Bản Liền và Tả Củ Tỷ. Chè Shan tuyết nơi đây sinh trưởng ở độ cao trên 1.800m so với mực nước biển, trong điều kiện thời tiết mát mẻ quanh năm. Những ngày mưa lạnh, sương mù dày đặc bao phủ khắp núi rừng, tạo nên một khung cảnh huyền ảo hiếm có. Nhờ thổ nhưỡng đặc biệt và khí hậu lý tưởng, những cây chè ở đây có vỏ xù xì, đường kính lớn, thân cây phủ đầy rêu phong, tạo thành một quần thể chè Shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi.
Lá chè tươi cổ thụ được thu mua với giá cao, thu nhập ổn định, giúp người dân có ý thức bảo vệ, gìn giữ những gốc chè cổ thụ.
Chè Shan tuyết là loại cây thân gỗ, cao từ 6 - 10m, cành thưa, lá to dài với nhiều răng cưa sâu và đầu lá nhọn. Búp chè to, được bao phủ bởi lớp lông tơ trắng mịn như tuyết, vì thế mà có tên gọi "Shan tuyết". Những cây chè cổ thụ này đã trải qua biết bao thế hệ, được đồng bào dân tộc Mông nơi đây trân quý và bảo vệ như báu vật.
Mùa xuân về, những cây chè cổ thụ nở rất nhiều hoa. Khi đứng gần, du khách có thể cảm nhận được mùi hương thơm mát toả ra từ những bông hoa chè tinh khôi.
Nhận thức được giá trị của chè Shan tuyết, chính quyền địa phương đã hỗ trợ bà con cải tạo những gốc chè cổ thụ, đồng thời khuyến khích mở rộng diện tích trồng mới để tạo nguồn thu ổn định, góp phần nâng cao đời sống. Chè Shan tuyết được chăm sóc hoàn toàn theo phương pháp hữu cơ, không sử dụng phân bón hóa học hay thuốc trừ sâu, giúp giữ nguyên hương vị tinh khiết của từng búp chè. Chính vì vậy, giá trị của loại chè này rất cao, lá chè tươi có giá từ 15.000 - 19.000 đồng/kg, trong khi chè thành phẩm có thể lên tới 5 - 6 triệu đồng/kg.
Ở vùng cao nguyên Bắc Hà, người dân trồng chè bằng hạt. Quả từ những cây chè cổ thụ sẽ được giữ lại để già trên cây rồi tách lấy hạt trồng mở diện tích chè.
Điều đặc biệt ở Bắc Hà là những cây chè cổ thụ còn có khả năng ra hoa vào mùa xuân, tỏa hương thơm dịu nhẹ, khiến du khách say mê. Người dân nơi đây không biết chính xác chè Shan tuyết có từ bao giờ, nhưng từ khi còn nhỏ, họ đã được nghe kể về sự tích cây chè và công dụng thần kỳ của nó. Ngày xưa, người dân bản địa đã phát hiện búp chè non giúp xua tan mệt mỏi, là một phương thuốc quý được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Hiện nay, toàn huyện Bắc Hà chỉ còn khoảng 40 - 50 ha chè cổ thụ, tập trung chủ yếu ở Bản Liền, Hoàng Thu Phố và Tả Củ Tỷ. Theo phong tục địa phương, tuổi cây chè được tính theo đời người, có những gốc chè đã tồn tại qua 3 - 4 thế hệ, tương đương 100 - 200 năm tuổi. Trong quá khứ, khoảng năm 1996, nhiều rừng chè cổ thụ từng bị chặt hạ làm củi, nhưng nhờ nhận thức thay đổi và giá trị kinh tế cao của chè hữu cơ, người dân đã ý thức hơn trong việc bảo vệ những gốc chè quý giá này.
Nhằm bảo tồn nguồn tài nguyên quý báu này, UBND huyện Bắc Hà đã ban hành quy định nghiêm ngặt về quản lý diện tích chè, cấm tuyệt đối các hành vi mua bán, đánh chuyển hoặc vận chuyển cây chè cổ thụ ra khỏi địa phương. Nhờ những nỗ lực bảo tồn và phát triển, chè Shan tuyết Bắc Hà không chỉ trở thành một sản phẩm đặc trưng của vùng cao nguyên trắng mà còn góp phần nâng cao đời sống người dân, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên, và phát triển du lịch bền vững.
Chè Shan tuyết Bắc Hà không chỉ là một thức uống, mà còn là kết tinh của thiên nhiên và văn hóa, mang trong mình những giá trị truyền thống quý báu. Nếu có dịp đặt chân đến cao nguyên trắng Bắc Hà, đừng quên thưởng thức một chén chè Shan tuyết thơm ngon, cảm nhận hương vị tinh khiết của núi rừng Tây Bắc.