Giữa đại ngàn Tây Côn Lĩnh, nơi mây phủ quanh năm và khí hậu khắc nghiệt, những cây chè Shan tuyết cổ thụ hàng trăm năm tuổi vẫn vững vàng bám rễ. Đây chính là “báu vật xanh” của đất trời Tuyên Quang, mang trong mình nguồn gen quý hiếm và hương vị trà đặc trưng khó nơi nào sánh được. Từ lâu, búp chè Shan tuyết non đã trở thành sản phẩm được ưa chuộng, song ít ai để ý rằng lá già, vốn ít được sử dụng lại chứa đựng tiềm năng to lớn để tạo nên một loại trà đặc biệt: trà Bancha. Và chính tại xã Vị Xuyên, sản phẩm này đang mở ra hướng đi mới, vừa nâng cao giá trị kinh tế, vừa góp phần chăm sóc sức khỏe cộng đồng.
Việc khai thác lá chè già để sản xuất Bancha đã mở ra một hướng đi bền vững cho kinh tế tại Vị Xuyên.
Từ lá chè Shan tuyết già đến Bancha – Một hành trình sáng tạo
Trong văn hóa trà Nhật Bản, Bancha là loại trà được làm từ những lá già của cây chè trên ba năm tuổi, thường thu hoạch ngoài vụ chính. Trà có hương vị dịu, thanh, chứa ít caffeine nhưng lại giàu khoáng chất và hợp chất chống oxy hóa. Nắm bắt tinh hoa ấy, anh Nguyễn Ngọc Tú – Giám đốc HTX Anh Tú tại xã Vị Xuyên – đã tiên phong thử nghiệm và sản xuất Bancha từ chính lá chè Shan tuyết cổ thụ quê hương.
Nếu như trước đây, lá già của cây chè thường bị bỏ quên vì khó tiêu thụ, thì nay chúng trở thành nguyên liệu quý để tạo nên sản phẩm mới. Quy trình chế biến Bancha ở Vị Xuyên được thực hiện hoàn toàn thủ công: lá già được chọn lọc kỹ, nhúng qua nước sôi, làm lạnh, phơi trong bóng râm rồi nghiền nhỏ, đóng gói thành trà túi lọc. Cách làm này giữ trọn hương vị và dưỡng chất tự nhiên của lá chè, đồng thời phù hợp với nhịp sống hiện đại, khi người dùng chỉ cần vài phút để có một tách trà ấm áp.
Giá trị kinh tế – Hướng đi mới cho nông dân Vị Xuyên
Việc khai thác lá chè già để sản xuất Bancha đã mở ra một hướng đi bền vững cho kinh tế địa phương. Chỉ trong niên vụ 2024, HTX Anh Tú đã cung ứng ra thị trường hơn 10.000 sản phẩm trà Bancha, tạo việc làm thời vụ cho 10 lao động địa phương với thu nhập ổn định khoảng 300 nghìn đồng/người/ngày. Dự kiến trong năm 2025, quy mô sản xuất sẽ tiếp tục mở rộng, đồng thời kết nối tiêu thụ tới nhiều tỉnh, thành trên cả nước.
Sự ra đời của trà Bancha không chỉ giúp tận dụng tối đa nguồn nguyên liệu Shan tuyết vốn quý hiếm, mà còn nâng cao giá trị kinh tế cho cây chè. Nếu búp non dùng để chế biến trà xanh, trà vàng, trà đen hay trà ống lam thì nay lá già – tưởng chừng vô dụng – cũng trở thành “của để dành” sinh lợi. Đây là mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp, vừa hạn chế lãng phí, vừa gia tăng thu nhập cho bà con vùng cao.
“Thần dược xanh” cho sức khỏe con người
Không chỉ mang ý nghĩa kinh tế, trà Bancha còn được ví như “thần dược xanh” nhờ những lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng trà Bancha có hàm lượng caffeine thấp nên không gây mất ngủ, phù hợp với cả người lớn tuổi, người nhạy cảm với caffeine hoặc có thói quen uống trà buổi tối.
Đặc tính kiềm hóa của Bancha giúp cân bằng nồng độ pH trong cơ thể, từ đó hỗ trợ ngăn ngừa nhiều bệnh lý do dư thừa axit gây ra. Các khoáng chất như kali, magie, canxi trong trà góp phần cải thiện hệ tiêu hóa, thúc đẩy trao đổi chất, đồng thời giúp giảm triệu chứng loét dạ dày và bảo vệ niêm mạc.
Trà Bancha còn hỗ trợ kiểm soát đường huyết, hạn chế tích tụ mỡ thừa, từ đó trở thành lựa chọn tự nhiên trong quá trình giảm cân lành mạnh. Nhờ chứa nhiều polyphenol và chất chống oxy hóa, Bancha giúp trung hòa gốc tự do, làm chậm quá trình lão hóa, tăng cường miễn dịch và phòng ngừa một số bệnh mạn tính.
Người dân địa phương còn truyền tai nhau rằng uống Bancha thường xuyên giúp thanh lọc cơ thể, làm đẹp da, giải độc rượu và giữ hơi thở thơm tho. Với hương vị dịu dàng, thoang thoảng mùi gỗ tinh tế, Bancha không chỉ là thức uống giải khát mà còn là một phần của lối sống khỏe mạnh, cân bằng.
Giữ gìn bản sắc, nâng tầm thương hiệu
Chè Shan tuyết cổ thụ Vị Xuyên vốn đã nổi tiếng nhờ sự hoang sơ, thuần khiết của vùng núi cao. Sự xuất hiện của trà Bancha chính là bước nối dài giá trị ấy, biến sản phẩm truyền thống thành mặt hàng mang tính thời đại. Không chỉ dừng lại ở việc tiêu thụ trong nước, Bancha còn có tiềm năng lớn để tiếp cận thị trường quốc tế, khi xu hướng tiêu dùng toàn cầu đang hướng đến sản phẩm hữu cơ, ít caffeine, tốt cho sức khỏe.
Đồng hành cùng HTX, cấp ủy và chính quyền địa phương cũng khuyến khích xây dựng vùng nguyên liệu sạch, hướng đến sản phẩm OCOP đạt chuẩn. Đây là cách vừa bảo tồn nguồn gen chè Shan tuyết quý hiếm, vừa nâng tầm thương hiệu nông sản Vị Xuyên, góp phần xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế bền vững.
Trà Bancha Vị Xuyên không chỉ là một thức uống giản dị mà còn là kết tinh của sự sáng tạo, tâm huyết và tình yêu dành cho cây chè Shan tuyết cổ thụ. Từ những lá già tưởng chừng bỏ đi, người dân đã biến thành “thần dược xanh” mang lại sức khỏe, đồng thời mở ra cánh cửa phát triển kinh tế mới cho quê hương. Giữa nhịp sống hiện đại, một tách Bancha ấm nóng không chỉ giúp ta thư giãn mà còn kết nối với tinh hoa núi rừng, nhắc nhớ rằng thiên nhiên luôn hào phóng trao tặng những điều tốt đẹp nhất cho con người biết trân trọng và khai thác đúng cách.