Việt Nam, quốc gia với địa hình đa dạng và đường bờ biển dài, đang ngày càng hứng chịu những cơn thịnh nộ của thiên nhiên; bão lũ tàn khốc, sạt lở đất nghiêm trọng, và hạn hán kéo dài. Đáng nói, nhiều trong số đó là hệ quả trực tiếp của việc suy giảm diện tích và chất lượng rừng phòng hộ. Liệu chúng ta có đang đánh đổi tương lai lấy những lợi ích ngắn hạn?
Rừng phòng hộ ở thôn An Lộc (xã Quảng Công cũ, nay thuộc phường Phong Quảng - Tp Huế). Ảnh: Võ Thạnh
Sự bất cân xứng giữa lợi ích và trách nhiệm
Rừng phòng hộ, đúng như tên gọi của nó, được quy hoạch với chức năng bảo vệ tối thượng: giữ đất, giữ nước, chắn gió, chắn sóng, điều hòa khí hậu. Chúng là bức tường tự nhiên che chắn cho hàng triệu sinh linh và tài sản. Thế nhưng, thực trạng đáng báo động là rừng phòng hộ vẫn đang bị xâm phạm nghiêm trọng bởi nạn chặt phá trái phép, lấn chiếm đất rừng, và áp lực từ các dự án phát triển thiếu bền vững.
Điều đáng trăn trở ở đây là sự bất cân xứng rõ rệt giữa lợi ích mà rừng phòng hộ mang lại cho toàn xã hội và những gánh nặng mà nó phải chịu đựng. Ai được hưởng lợi từ việc phá rừng? Thường là những cá nhân, tổ chức trục lợi bất chính từ tài nguyên thiên nhiên. Còn ai phải gánh chịu hậu quả? Đó là toàn thể cộng đồng, là những người dân nghèo sống dưới chân núi phải đối mặt với lũ quét, là ngư dân ven biển phải chống chọi với bão lớn không còn rừng che chắn, và là cả thế hệ mai sau sẽ sống trong một môi trường cạn kiệt, khắc nghiệt.
Đây không chỉ là vấn đề quản lý, mà còn là vấn đề đạo đức. Phải chăng chúng ta đang thiếu đi sự tôn trọng đối với tự nhiên, thiếu đi trách nhiệm với những gì mình được thừa hưởng?
Một lời kêu gọi hành động
Thách thức đối với rừng phòng hộ là rất lớn, nhưng không phải là không có lời giải. Giải pháp không chỉ nằm ở việc tăng cường tuần tra, xử lý vi phạm, mà còn ở việc thay đổi tư duy của cả hệ thống và toàn xã hội.
Tăng cường khung pháp lý và thực thi Cần có những chế tài mạnh mẽ hơn, minh bạch hơn trong quản lý và bảo vệ rừng phòng hộ. Việc truy cứu trách nhiệm cần được thực hiện một cách nghiêm minh, không có vùng cấm.
Nâng cao nhận thức cộng đồng Mỗi người dân cần hiểu rõ rừng phòng hộ không chỉ là của nhà nước, mà là của chính họ, là tài sản chung phục vụ cuộc sống của họ. Cần có những chương trình giáo dục môi trường hiệu quả, biến rừng phòng hộ thành một phần trong ý thức hệ của mỗi người.
Phát triển sinh kế bền vững cho người dân Áp lực lên rừng phòng hộ thường đến từ nhu cầu mưu sinh của người dân bản địa. Việc hỗ trợ họ phát triển các mô hình kinh tế thay thế, bền vững (như du lịch sinh thái có trách nhiệm, nông nghiệp sạch) sẽ giúp giảm gánh nặng cho rừng.
Hài hòa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường Các dự án phát triển kinh tế cần được đánh giá tác động môi trường một cách kỹ lưỡng, đặc biệt là những dự án có liên quan đến rừng phòng hộ. Lợi ích kinh tế phải đi đôi với sự bền vững của môi trường.
Rừng phòng hộ không chỉ là một hệ sinh thái, mà còn là một chứng nhân lịch sử của sự tương tác giữa con người và tự nhiên. Bảo vệ rừng phòng hộ không chỉ là hành động cứu lấy môi trường, mà còn là cách chúng ta khẳng định giá trị đạo đức, trách nhiệm của mình với một tương lai bền vững. Đó là một cam kết cần được thực hiện ngay từ hôm nay.
Bùi Quốc Dũng