Mưa lũ là thử thách thường niên đối với các vùng trồng chè miền núi, đặc biệt tại các tỉnh Bắc Trung Bộ như Nghệ An, Hà Tĩnh, hay vùng chè Thái Nguyên. Sau mỗi trận mưa lớn, hàng trăm hecta chè có nguy cơ ngập úng, rễ bị thối, lá rụng, chồi non ngừng phát triển, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất vụ tới.
Trong bối cảnh này, việc chăm sóc chè kịp thời và đúng kỹ thuật là yếu tố sống còn. Tuy nhiên, nhiều nông dân vẫn mắc phải những sai lầm cơ bản, khiến cây chè suy yếu hoặc mất trắng cả lứa.
Nước lũ thường mang theo rác thải, xác thực vật và nhiều mầm bệnh nguy hiểm bám trên cây chè.
Dưới đây là 5 sai lầm thường gặp cần tránh:
Chậm rút nước khỏi đồng chè: Một trong những sai lầm phổ biến nhất là để nước ngập lâu trên nương chè. Rễ chè vốn nhạy cảm, chỉ cần ngập úng 24–48 giờ đã cản trở quá trình hô hấp, và nếu kéo dài 5–7 ngày, nguy cơ thối rễ, rụng lá và ngừng chồi non tăng lên đáng kể. Nước lũ rút chậm còn làm đất nén chặt, vi sinh vật yếm khí phát triển mạnh, đẩy cây vào trạng thái “ngạt thở”. Các chuyên gia khuyến cáo, ngay khi nước bắt đầu rút, bà con cần đào rãnh xung quanh nương chè với độ sâu 30–40 cm, rộng 25–30 cm, dẫn trực tiếp ra khe suối hoặc mương chính. Trên địa hình dốc, rãnh nên được bố trí theo đường đồng mức để hạn chế xói mòn đất. Việc rút nước kịp thời không chỉ cứu sống bộ rễ mà còn giảm nguy cơ phát sinh bệnh hại.
Bỏ qua khâu vệ sinh và khử trùng: Nước lũ thường mang theo rác thải, xác thực vật và nhiều mầm bệnh nguy hiểm. Nhiều nông dân chỉ tập trung vào việc dọn rác thô mà bỏ qua khâu khử trùng. Đây là một sai lầm nghiêm trọng vì môi trường sau lũ là điều kiện lý tưởng để nấm bệnh phát triển, đặc biệt là các loại gây thối rễ và hại lá. Giải pháp đơn giản nhưng hiệu quả là rắc vôi bột quanh gốc chè, vừa khử trùng vừa điều chỉnh pH đất. Ngoài ra, bổ sung chế phẩm sinh học Trichoderma giúp ức chế nấm hại, tái tạo hệ vi sinh có lợi, tạo môi trường an toàn cho bộ rễ phục hồi.
Xới đất quá mạnh hoặc làm tổn thương rễ non: Sau khi nước rút, đất thường bị nén chặt, cần xới tơi nhẹ nhàng để giúp rễ “thở”. Tuy nhiên, một số người nông dân xới quá sâu hoặc dùng công cụ thô bạo, vô tình làm gãy rễ non vốn rất yếu sau ngập úng. Điều này khiến cây bị tổn thương thêm, giảm khả năng hấp thụ nước và dinh dưỡng, đồng nghĩa với năng suất giảm sút. Thao tác xới tơi cần thực hiện cẩn thận, chỉ làm lỏng lớp đất xung quanh gốc mà không làm rối rễ chính.
Bỏ qua việc bón phân và bổ sung dinh dưỡng: Một sai lầm phổ biến khác là không bón phân kịp thời sau khi đất khô ráo. Mưa lũ làm mất đi một phần dinh dưỡng trong đất, rửa trôi các vi lượng cần thiết cho sự phát triển của cây. Nếu không bổ sung đúng cách, chồi non sẽ yếu, lá nhỏ và cây khó hồi phục. Các chuyên gia nông nghiệp khuyến cáo, sau 10–15 ngày kể từ khi đất khô, bà con nên bón thúc bằng phân NPK cân đối, kết hợp phân hữu cơ hoai mục để tái tạo độ phì cho đất. Đồng thời, phun thêm phân bón lá chứa vi lượng như Zn, B, Mg giúp cây tăng sức đề kháng, kích thích chồi mới phát triển. Việc kết hợp dinh dưỡng hữu cơ và vô cơ sẽ giúp cây phục hồi toàn diện, duy trì năng suất vụ kế tiếp.
Không chăm sóc cắt tỉa cành lá hư hỏng: Mưa lũ không chỉ ảnh hưởng đến rễ mà còn làm dập nát hoặc hư hại nhiều cành lá. Nhiều người nông dân chủ quan, để những cành lá này tồn tại trên cây, dẫn đến việc cây phải phân tán dinh dưỡng cho phần không còn khả năng quang hợp. Đây là sai lầm nghiêm trọng, khiến chồi non khó phát triển, cây phục hồi chậm và năng suất giảm. Việc cắt tỉa cẩn thận các cành hư hại, loại bỏ lá thối là bước quan trọng giúp cây tập trung nuôi dưỡng chồi mới, vừa đảm bảo thông thoáng cho tán lá, vừa giảm nguy cơ bùng phát dịch bệnh.
Ngoài việc tránh 5 sai lầm trên, bà con cần kết hợp các biện pháp phòng ngừa lâu dài để giảm thiểu rủi ro từ mưa lũ. Xây dựng hệ thống mương rãnh thoát nước đồng bộ, trồng cỏ vetiver chống xói mòn xung quanh nương chè, kiểm tra và duy trì định kỳ các công trình thủy lợi nhỏ là những giải pháp hiệu quả, giúp đất ổn định và giảm nguy cơ sạt lở.
Chăm sóc chè sau mưa lũ là một quá trình đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và hiểu biết khoa học. Chỉ khi nông dân tránh được những sai lầm cơ bản, đồng chè mới có thể hồi phục bền vững, bảo toàn năng suất và giữ vững sinh kế. Bởi trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng bất thường, kỹ thuật chăm sóc đúng cách chính là “phao cứu sinh” cho cây chè, giúp cây xanh tốt và gắn bó lâu dài với đời sống người dân miền núi.