Khi nói đến trà, không chỉ có giống cây, kỹ thuật canh tác hay kỹ nghệ chế biến mới tạo nên chất lượng tuyệt vời của từng lá trà. Trong triết lý canh nông và phong tục dân gian Á Đông, sự ảnh hưởng của thiên nhiên, đặc biệt là các tiết khí trong năm, cũng đóng vai trò quyết định đến hương vị và giá trị của trà.
Câu hỏi "Vì sao mùa thu và mùa đông thường là thời điểm lý tưởng để thu hoạch trà cao cấp?" không chỉ đơn thuần là bí quyết từ những nghệ nhân lành nghề, mà còn mang đậm dấu ấn của nền văn hóa nông nghiệp phương Đông.
Mùa xuân thường được xem là thời điểm vàng cho trà. Ảnh Tâm Ngọc
1. Tiết khí phương Đông - Đồng hồ tự nhiên điều hòa cây cối
Theo lịch tiết khí phương Đông, một năm có 24 tiết khí, từ Lập Xuân cho đến Đại Hàn, chia thành các chu kỳ thời gian tác động đến cây cối và vạn vật. Mỗi tiết khí không chỉ xác định thời tiết mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình sinh trưởng của cây trà. Ví dụ, tiết khí Kinh Trập (khoảng tháng Ba dương lịch) báo hiệu thời điểm lý tưởng để cây trà phát triển mạnh, chuẩn bị cho đợt thu hoạch đầu tiên trong năm. Tiết khí Sương Giáng (khoảng tháng Mười dương lịch) lại mang hơi lạnh, giúp cây trà hấp thu dưỡng chất và chậm rãi tích tụ hương vị.
Trong suốt các tiết khí, nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng và lượng nước đều biến đổi. Những thay đổi này không chỉ giúp cây trà phát triển tự nhiên mà còn tạo ra hương thơm và mùi vị đặc trưng trong từng lá trà. Đây là một yếu tố quan trọng để lý giải vì sao mỗi mùa trong năm, trà lại có những đặc điểm riêng biệt.
2. Hương thơm tinh tế từ tiết khí thanh minh và cốc vũ
Với những người yêu trà, mùa xuân thường được xem là thời điểm vàng cho trà. Tiết khí Thanh Minh (tháng Tư dương lịch) và Cốc Vũ (tháng Năm dương lịch) tạo ra điều kiện khí hậu ấm áp nhưng chưa quá nóng. Lá trà non vào thời gian này hấp thụ đủ dinh dưỡng từ đất và nước, sinh trưởng dưới ánh nắng nhẹ, cho ra loại trà xuân có hương thơm dịu dàng, màu nước sáng và vị thanh ngọt.
Đặc biệt, trà xuân hái trong tiết Cốc Vũ, thời điểm cuối mùa xuân, mang đến hương vị độc đáo và tinh tế, thường được người sành trà đánh giá cao. Lá trà thời điểm này dày, đầy đặn, và đậm vị umami – vị ngọt dịu tự nhiên không cần đến đường hay chất phụ gia. Đó là lý do vì sao trà xuân luôn giữ một vị trí đặc biệt trên bàn trà.
3. Vị đậm đà của trà thu trong tiết hàn lộ và sương giáng
Mùa thu là mùa của sự chín muồi và trưởng thành. Trong tiết Hàn Lộ (đầu tháng Mười) và Sương Giáng (cuối tháng Mười), nhiệt độ ban đêm bắt đầu giảm, còn ban ngày vẫn giữ độ ấm. Chính sự chênh lệch nhiệt độ này khiến cây trà tích tụ lượng polyphenol cao, hợp chất có lợi cho sức khỏe và góp phần tạo nên vị đắng dịu của trà.
Trà thu thường có vị đậm đà, sắc nước vàng óng ánh và hương thơm sâu sắc hơn trà xuân. Những lá trà thu hái trong tiết Sương Giáng đặc biệt được ưa chuộng bởi hương vị mạnh mẽ, dễ chịu. Nhiều người yêu trà tin rằng hương thơm trà thu có chiều sâu và "ấm áp" hơn trà xuân, như hương vị của mùa thu chín rộ.
4. Mùa đông – Thời gian ngủ đông và tích tụ dưỡng chất
Vào mùa đông, khi tiết khí Tiểu Tuyết và Đại Hàn đến gần, cây trà gần như ngừng phát triển và chuyển sang trạng thái "ngủ đông". Nhiệt độ thấp giúp cây trà tích lũy năng lượng, dưỡng chất trong rễ và thân. Mặc dù không phải là thời điểm lý tưởng để thu hoạch, nhưng mùa đông là thời gian chuẩn bị cho vụ trà xuân kế tiếp với hương vị vượt trội. Nhiều nhà nghiên cứu tin rằng đây là cách tự nhiên để cây trà đạt đến "độ trưởng thành" trong từng chiếc lá.
Nhờ mùa đông, cây trà phát triển mạnh mẽ hơn vào mùa xuân, cho ra những búp trà xuân có vị thanh ngọt và tươi mới. Người xưa có câu "Xuân sinh, Hạ trưởng, Thu thu, Đông tàng" chính là chỉ sự điều hòa của thiên nhiên, từ đó giúp cây trà phát triển ổn định và tích lũy dưỡng chất tốt nhất.
5. Những lợi ich sức khỏe gắn liền với tiết khí và chất lượng lá trà
Khoa học hiện đại cũng chứng minh rằng các hợp chất trong trà như polyphenol, catechin, và L-theanine có sự biến đổi về hàm lượng trong từng mùa, phụ thuộc vào ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm. Trà thu thường chứa nhiều polyphenol và catechin, giúp chống oxy hóa mạnh mẽ. Trà xuân, ngược lại, thường giàu L-theanine, một hợp chất giúp an thần và giảm căng thẳng. Chính sự biến đổi này làm cho mỗi loại trà trong từng mùa lại mang đến một công dụng riêng biệt, hữu ích cho sức khỏe và tinh thần của người dùng.
Hiểu được sự tinh tế của tiết khí, người yêu trà sẽ thêm trân trọng từng mùa trà, mỗi tách trà như là món quà từ đất trời, với hương vị và dưỡng chất mà thiên nhiên đã ưu ái ban tặng. Khi cầm trên tay một ly trà xuân mát ngọt, trà thu đậm đà, hay đơn giản là thưởng thức vị trà thu hoạch trong tiết Sương Giáng, chúng ta không chỉ cảm nhận được hương vị của trà mà còn hiểu thêm về sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên.
Có lẽ đó cũng chính là lý do vì sao trong văn hóa phương Đông, uống trà không chỉ để thưởng thức mà còn là hành trình khám phá bản thân, hiểu biết về vạn vật. Mỗi chén trà, mỗi mùa trà, như một dòng chảy nối liền con người với quy luật tự nhiên, một mối quan hệ cân bằng và thanh tao giữa đất, nước, cây cối và tâm hồn. Trà không chỉ là thức uống, mà còn là bí mật của mùa, là nhịp điệu của đời sống mà ai cũng có thể cảm nhận và nâng niu.