Khi nhắc đến Thái Nguyên vùng đất trung du nằm giữa miền Bắc Việt Nam người ta không chỉ nghĩ tới những đồi núi trập trùng, con người chân chất mà còn nhớ ngay đến sắc xanh bất tận của những nương chè trải dài, ôm trọn bao làng mạc, thôn xóm. Trong tâm thức bao thế hệ, cây chè không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn là biểu tượng sống động của văn hóa, sinh kế và niềm tự hào đất Thái. Giờ đây, giữa những thách thức mới của thị trường và môi trường, cây chè Thái Nguyên đang viết tiếp câu chuyện của mình theo hướng xanh hơn, bền vững hơn.
Với hơn 22.200 ha, cây chè vừa là bản sắc vừa là trụ cột kinh tế nông nghiệp của Thái Nguyên, đạt 13.400 tỷ đồng/năm.
Hương trà – Ký ức và bản sắc Thái Nguyên
Thái Nguyên có thể tự hào là vùng đất duy nhất trong cả nước mà danh từ "chè" đã trở thành một phần trong định danh vùng miền. “Chè Tân Cương”, “Chè La Bằng”, “Chè Trại Cài” không chỉ là sản phẩm nông nghiệp mà còn là những địa danh gắn liền với lịch sử canh tác và bản sắc địa phương. Được mệnh danh là “Đệ nhất danh trà”, chè Thái Nguyên nức tiếng với sắc nước xanh sánh, vị chát dịu và hậu ngọt sâu. Nhiều người sành trà, từng thưởng thức qua các loại trà từ Lâm Đồng, Phú Thọ, hay thậm chí từ Trung Quốc, Đài Loan đều thừa nhận: chè Thái Nguyên mang hồn cốt riêng một sự tổng hòa giữa thổ nhưỡng, khí hậu và tay nghề của người trồng, người sao.
Chính bởi đặc trưng ấy mà cây chè từ lâu đã vượt khỏi giới hạn một loại cây trồng, trở thành ký hiệu văn hóa. Mỗi chén trà được rót ra không đơn thuần là thức uống giải khát, mà là sự giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, giữa thiên nhiên và con người, giữa bản địa và hội nhập.
Cây chè trong vai trò chủ lực của kinh tế nông nghiệp
Hiện nay, Thái Nguyên có trên 22.200 ha chè, chiếm tỉ trọng lớn trong cơ cấu cây trồng của tỉnh. Sản lượng búp tươi đạt trên 267.000 tấn/năm, đóng góp trực tiếp hơn 13.400 tỷ đồng vào tổng giá trị sản phẩm nông nghiệp. Có thể nói, hiếm có loại cây nào vừa mang tính bản sắc vừa có sức sống mạnh mẽ về kinh tế như chè.
Quan trọng hơn, cây chè tạo sinh kế cho hàng trăm nghìn lao động, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, miền núi. Gắn bó với từng thế hệ người dân, cây chè không chỉ mang lại thu nhập mà còn giữ chân người trẻ ở lại với làng, gắn bó với nông nghiệp và mở lối cho những mô hình sản xuất kinh doanh sáng tạo hơn.
Từ năm 2021 đến nay, Thái Nguyên đã trồng mới và trồng lại hơn 400 ha chè mỗi năm, đẩy tỷ lệ giống chè mới có năng suất, chất lượng cao lên 82,7% tổng diện tích. Đây là bước đi mạnh mẽ, thể hiện cam kết của tỉnh đối với chất lượng và tính cạnh tranh của sản phẩm trà trên thị trường trong và ngoài nước.
Tư duy sản xuất xanh: Chuyển mình trong từng gốc chè
Phát triển bền vững không còn là khẩu hiệu, mà đã hiện diện trong từng nương chè Thái Nguyên. Cây chè, biểu tượng sống đang bước vào một chu kỳ sinh trưởng mới: thân thiện với môi trường, an toàn với người dùng, và gắn bó với tiến bộ công nghệ.
Toàn tỉnh hiện có hơn 6.000 ha chè đạt chuẩn VietGAP, hữu cơ, cùng gần 7.000 ha ứng dụng quy trình canh tác an toàn: sử dụng phân hữu cơ vi sinh, thuốc bảo vệ thực vật sinh học, tưới nước chủ động tiết kiệm. Việc này không chỉ góp phần cải tạo đất, bảo vệ nguồn nước và đa dạng sinh học mà còn nâng cao chất lượng, kéo dài vòng đời thương hiệu.
Bên cạnh đó, các cơ sở sản xuất chè từ nhỏ đến lớn đều đang có những bước chuyển mình tích cực: thay thế thiết bị sao sấy truyền thống bằng công nghệ bán công nghiệp hiện đại (tôn quay Inox, máy sao điện tự động…), đồng bộ hóa quy trình đóng gói, bảo quản với tem truy xuất nguồn gốc, máy hút chân không, bao bì cao cấp… để đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của người tiêu dùng hiện đại.
Từ vùng chè đặc sản đến thị trường toàn cầu
Điểm nổi bật trong hành trình phát triển chè Thái Nguyên chính là nỗ lực mở rộng thị trường theo hướng chuyên nghiệp và có chiến lược. Tỉnh đã thiết lập 62 mã số vùng trồng, phục vụ yêu cầu truy xuất nguồn gốc, kiểm dịch thực vật yếu tố bắt buộc để nông sản vươn ra quốc tế.
Các sản phẩm trà của Thái Nguyên hiện đã có mặt trong nhiều kênh phân phối lớn như: sàn thương mại điện tử PostMart, Vỏ Sò, C-ThaiNguyen, các điểm bán hàng Việt với tên gọi “Tự hào hàng Việt Nam”. Đặc biệt, thương hiệu chè Thái Nguyên còn xuất hiện trên các chuyến bay của Vietnam Airlines, mở ra một không gian quảng bá ấn tượng cho nông sản Việt.
Thái Nguyên hiện có 195 sản phẩm trà đạt chuẩn OCOP từ 3 đến 5 sao, trong đó có những loại chè cao cấp như chè móc câu, chè tôm nõn, chè đinh… có giá từ vài trăm nghìn đến hơn 10 triệu đồng/kg. Đây không chỉ là kết quả của chất lượng vượt trội mà còn là thành quả từ chiến lược phát triển thương hiệu bài bản, gắn với du lịch cộng đồng và trải nghiệm văn hóa.
Những thách thức phía trước và lời giải từ tư duy bền vững
Mặc dù nội tiêu đang tăng mạnh, song sản lượng chè xuất khẩu Thái Nguyên lại có xu hướng giảm so với 10 năm trước. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về đổi mới mô hình kinh doanh, thích ứng với xu hướng tiêu dùng toàn cầu (chọn lọc, minh bạch, bền vững). Đồng thời, các doanh nghiệp chè cần đầu tư nhiều hơn cho nghiên cứu thị trường, sáng tạo sản phẩm mới (trà túi lọc, trà hòa tan, trà làm đẹp…), đáp ứng lối sống hiện đại.
Trong bối cảnh đó, nhiều HTX, công ty chè ở Thái Nguyên đã tiên phong thay đổi. Họ chuyển sang mô hình sản xuất theo chuỗi khép kín, gắn chế biến với du lịch, tạo nên những tour trải nghiệm văn hóa trà từ hái chè, sao chè đến thưởng trà giữa không gian làng nghề. Đây chính là tương lai mà cây chè Thái Nguyên hướng đến: không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà là “đại sứ” văn hóa, kinh tế và sinh thái của địa phương.
Cây chè vốn đã là biểu tượng sống của Thái Nguyên nay càng được tiếp thêm sức mạnh khi đứng giữa tâm điểm của những chuyển đổi xanh và xu thế tiêu dùng bền vững. Giữ vững bản sắc, nâng tầm chất lượng, ứng dụng khoa học và số hóa quy trình là những bước đi quyết định để cây chè không chỉ “sống khỏe” trên đất Thái mà còn “sống đẹp” trong lòng người tiêu dùng toàn cầu.
Với những nỗ lực không ngừng nghỉ từ người trồng, chính quyền đến doanh nghiệp, chè Thái Nguyên không chỉ là “Đệ nhất danh trà” trong ký ức, mà đang vươn mình trở thành một biểu tượng của nông nghiệp hiện đại, sinh thái và bền vững một minh chứng rõ ràng cho sự kết hợp giữa truyền thống và đổi mới trên hành trình phát triển dài lâu.