Tại Yên Thế, Bắc Giang, có một bản làng nép mình dưới chân những đồi chè xanh mướt, nơi cây chè không chỉ là sản vật của đất trời mà còn là “sợi chỉ xanh” nối liền văn hóa và sinh kế của cộng đồng người Cao Lan. Bản Ven, ngôi làng cổ hơn ba thế kỷ tuổi hôm nay đang vươn mình trở thành điểm sáng kinh tế du lịch, nhờ hành trình giữ gìn và nâng tầm thương hiệu “Chè xanh bản Ven”.
Các cô gái người Cao Lan tại bản Ven hái chè phục vụ du khách trải nghiệm.
Từ những ngày đầu lập làng, cây chè đã hiện diện trên các triền đồi thoai thoải, đón lấy khí hậu mát mẻ và đất đai màu mỡ của vùng trung du. Người Cao Lan, vốn nổi tiếng với đức tính cần cù, khéo léo, đã gắn bó với cây chè như với một người bạn đồng hành lâu dài. Cây chè trở thành nguồn thu nhập chính, hiện diện trong mọi mặt đời sống từ lễ hội, cưới hỏi đến những buổi trò chuyện thân tình bên hiên nhà sàn.
Trải qua bao biến động, cây chè vẫn bền bỉ bám đất, cùng người bản Ven vượt qua khó khăn. Từ cách hái chè thủ công, sao chè trên chảo gang, người dân nơi đây đã dần tiếp cận với công nghệ hiện đại, nhưng không đánh mất bản sắc. Những bí quyết như “lấy hương âm” để chè nguội tự nhiên trên nền đất sạch vẫn được gìn giữ như một di sản. Nhờ đó, chè bản Ven giữ được hương thơm cốm non, vị đậm hậu ngọt, khác biệt hoàn toàn với những loại chè thương phẩm khác.
Không chỉ nhờ vào thiên nhiên và bàn tay người dân, chè bản Ven còn nhận được sự hỗ trợ kịp thời từ chính quyền địa phương. Trong khuôn khổ đề án phát triển nông nghiệp bền vững giai đoạn 2021–2025, UBND huyện Yên Thế đã khuyến khích người dân chuyển đổi giống chè mới như LDP1, LDP2, áp dụng tiêu chuẩn VietGAP, xây dựng vùng sản xuất hàng hóa và tích cực cơ giới hóa nông nghiệp.
Các lớp tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ máy sao, máy vò, hệ thống tưới tiêu tự động… giúp người dân nâng cao năng suất mà vẫn đảm bảo chất lượng. Nhờ đó, sản lượng chè bản Ven đạt 9 đến 10 tấn/ha/năm, mang lại thu nhập ổn định cho hàng trăm hộ. Chè không chỉ là cây trồng chủ lực, mà còn là giải pháp giảm nghèo bền vững, góp phần ổn định an sinh xã hội ở khu vực miền núi.
Đặc biệt, từ năm 2022, sản phẩm “Chè xanh bản Ven” được công nhận OCOP 3 sao một dấu mốc quan trọng giúp nâng tầm thương hiệu chè địa phương trên thị trường trong và ngoài tỉnh.
Chè bản Ven không chỉ ngon, mà còn đẹp, đẹp như chính những đồi chè trải dài xanh ngút ngàn, uốn lượn như những chiếc bát úp trên triền đồi. Nhận ra tiềm năng từ cảnh quan và văn hóa bản địa, Hợp tác xã Thân Trường đã tiên phong khai thác mô hình du lịch cộng đồng gắn với chè. Những dịch vụ như trải nghiệm hái chè, sao chè thủ công, hay thưởng trà bên nhà sàn truyền thống đang trở thành “đặc sản” của bản Ven.
Điểm du lịch sinh thái văn hóa bản Ven được công nhận OCOP 3 sao, và hằng năm đón hàng chục nghìn lượt khách. Du khách không chỉ được sống chậm giữa thiên nhiên nguyên sơ mà còn được hòa mình vào lễ hội, nghe dân ca Sình, ăn các món đặc sản như xôi ngũ sắc, gà đồi, cá suối. Những sản phẩm như chè xanh, mật ong rừng, thổ cẩm thủ công… cũng trở thành quà lưu niệm mang theo “hương vị bản Ven” về xuôi.
Một trong những giá trị bền vững nhất mà cây chè mang lại chính là sự gắn bó văn hóa. Trong cách người Cao Lan chăm sóc từng đọt chè non, hay kiên trì giữ gìn phương pháp chế biến truyền thống, có cả một triết lý sống: sống hòa thuận với thiên nhiên, tôn trọng đất mẹ, và lấy lao động cần cù làm gốc.
Chính vì thế, chè bản Ven không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn là “sứ giả văn hóa”. Thông qua mỗi chén trà, người uống cảm nhận được câu chuyện của núi đồi, của một cộng đồng gìn giữ hồn cốt văn hóa giữa nhịp sống hiện đại.
Đặc biệt, việc đầu tư hạ tầng du lịch như nhà nghỉ, đường vào bản, hệ thống nhà hàng và các quầy sản phẩm OCOP giúp bản Ven ngày càng chuyên nghiệp. Các lớp tập huấn làm du lịch cộng đồng, tiếp thị sản phẩm số và xây dựng thương hiệu được tổ chức thường xuyên, hướng tới một mô hình phát triển bền vững, hài hòa giữa bảo tồn và thương mại hóa.
Chè xanh bản Ven hôm nay là kết quả của sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa truyền thống và hiện đại, giữa nội lực của người dân và chính sách của nhà nước. Bản Ven từ chỗ là một bản làng bình dị, nay đã trở thành hình mẫu tiêu biểu cho mô hình phát triển kinh tế nông nghiệp gắn với bảo tồn văn hóa và du lịch cộng đồng.
Trong một thế giới ngày càng ưa chuộng những giá trị “xanh” cả về môi trường lẫn tinh thần chè bản Ven mang trong mình thông điệp mạnh mẽ: một sản phẩm chỉ thực sự bền vững khi nó kết nối được con người, thiên nhiên và bản sắc. Và nếu mỗi địa phương đều giữ được một “bản Ven” cho riêng mình, thì nông nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể chạm tới những giấc mơ lớn hơn trên bản đồ nông sản thế giới.