Trên những triền núi cao quanh năm sương phủ của Tây Bắc, những gốc chè Shan cổ thụ trăm tuổi vẫn sừng sững vươn mình giữa mây trời. Với Lai Châu, loại cây này không chỉ là một đặc sản thiên nhiên mà còn là niềm tự hào văn hóa, là nguồn sống của hàng vạn hộ đồng bào dân tộc thiểu số và là cây kinh tế chủ lực đang mở lối phát triển bền vững.
Chè Shan cổ thụ không chỉ gắn với niềm tự hào văn hóa mà còn vươn lên thành cây kinh tế mũi nhọn của tỉnh Lai Châu.
Tinh hoa từ độ cao và khí hậu khắc nghiệt
Khác với chè công nghiệp phổ biến ở vùng trung du, chè Shan cổ thụ Lai Châu sinh trưởng trên độ cao từ 1.200 mét trở lên, trong môi trường khí hậu mát mẻ quanh năm, đất giàu khoáng chất và sương núi bao phủ. Chính sự khắc nghiệt của tự nhiên đã hun đúc nên sức sống bền bỉ cho những thân cây phủ đầy rêu phong, tán lá xòe rộng, búp dày và mập. Mỗi búp chè Shan chứa đựng tinh túy đất trời, đậm hương vị núi rừng mà khó có giống chè nào sánh được.
Giá trị khoa học hiện đại cũng khẳng định sự khác biệt ấy. Nhiều nghiên cứu cho thấy chè Shan cổ thụ có hàm lượng polyphenol, catechin và EGCG cao vượt trội – những hợp chất chống oxy hóa mạnh, có tác dụng trung hòa gốc tự do, ngăn ngừa bệnh tim mạch, tiểu đường, ung thư và làm chậm lão hóa. Đặc biệt, chè Shan Lai Châu có hàm lượng axit glutamic cao, mang lại vị ngọt hậu hiếm có và tác động tích cực tới hệ thần kinh. Nhờ vậy, chén trà Shan không chỉ làm say lòng người bởi hương vị, mà còn được coi là “thức uống của sức khỏe và trí tuệ”.
Biểu tượng văn hóa và nếp sống cộng đồng
Với đồng bào các dân tộc Thái, H’Mông, Dao, Hà Nhì… ở Lai Châu, cây chè Shan cổ thụ đã gắn bó suốt nhiều thế hệ. Trong đời sống thường ngày, trà hiện diện từ chén nước tiếp khách, những phiên chợ vùng cao cho đến các nghi lễ truyền thống. Người già vẫn thường kể rằng, khi cha ông còn đi rừng săn bắn, những gốc chè Shan đã đứng đó như một phần bản làng.
Việc hái chè, sao chè và uống chè không chỉ là lao động sản xuất mà còn là phong tục lưu giữ bản sắc. Vào mỗi sáng sớm, khi sương còn đọng trên lá, bà con gùi theo gùi tre, trèo lên những gốc chè cổ thụ hái từng búp “một tôm hai lá” non tươi. Công việc ấy gắn liền với ký ức tuổi thơ, với nếp sống cộng đồng và trở thành sợi dây kết nối thiêng liêng giữa con người và núi rừng.
Cây kinh tế chủ lực của Lai Châu
Ngày nay, chè Shan cổ thụ không chỉ là niềm tự hào tinh thần mà còn trở thành cây trồng chủ lực của tỉnh. Với diện tích trên 10.000 héc-ta, sản lượng búp tươi hàng năm đạt khoảng 90.000 tấn, trong đó nhiều diện tích đã được chứng nhận VietGAP, hữu cơ và RA. Toàn tỉnh có hơn 40 nhà máy, hợp tác xã, cơ sở chế biến với công nghệ hiện đại, giúp sản phẩm giữ được hương vị tự nhiên và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Giá trị thương mại của chè Shan cũng ngày càng khẳng định vị thế. Với chỉ dẫn địa lý được cấp, sản phẩm trà Shan Lai Châu đã vươn ra nhiều thị trường quốc tế như Afghanistan, Pakistan, Đài Loan và bước đầu chinh phục châu Âu. Không chỉ dừng ở xuất khẩu nguyên liệu, địa phương còn khuyến khích chế biến sâu, cải tiến bao bì, dán tem truy xuất nguồn gốc để nâng cao giá trị thương phẩm. Nhờ vậy, hàng chục nghìn hộ nông dân vùng cao đã có sinh kế ổn định, nhiều gia đình thoát nghèo và vươn lên khá giả.
Hướng đi bền vững cho tương lai
Sự phát triển của cây chè Shan cổ thụ không phải ngẫu nhiên mà có. Chính quyền tỉnh Lai Châu đã triển khai hàng loạt chính sách đồng bộ: cung cấp giống chất lượng, chuyển giao kỹ thuật, kiểm soát vật tư nông nghiệp, xây dựng hạ tầng giao thông phục vụ vùng chè. Cùng với đó, các doanh nghiệp, hợp tác xã trở thành chỗ dựa vững chắc cho nông dân, từ khâu thu mua, chế biến cho tới quảng bá sản phẩm.
Trong bối cảnh hội nhập, nhu cầu toàn cầu về sản phẩm sạch, hữu cơ và truy xuất nguồn gốc rõ ràng ngày càng tăng. Đây là lợi thế để chè Shan cổ thụ Lai Châu khẳng định thương hiệu quốc gia và mở rộng thị trường. Không chỉ dừng lại ở thương mại, cây chè còn mở ra tiềm năng phát triển du lịch trà – nơi du khách có thể vừa thưởng thức chén trà Shan ngọt hậu, vừa trải nghiệm đời sống văn hóa bản địa.
Niềm tự hào từ chén trà ngọt hậu
Dẫu được tôn vinh về giá trị kinh tế và khoa học, nhưng với người Lai Châu, tình yêu dành cho cây chè Shan vẫn giản dị như chén trà nóng bên bếp lửa. Đó là niềm vui của cụ già nhấp ngụm trà nhớ về tuổi trẻ, là hạnh phúc của người mẹ gùi chè xuống chợ đổi lấy sách vở cho con, là ánh mắt tự hào của người nông dân khi sản phẩm quê hương được bạn bè quốc tế đón nhận.
Mỗi búp chè Shan cổ thụ là kết tinh của nắng sương, của mồ hôi lao động và niềm tin vào tương lai. Nó vừa là biểu tượng văn hóa, vừa là sinh kế bền vững, đồng thời là cầu nối để Lai Châu hội nhập sâu rộng với thế giới. Trong từng chén trà ngọt hậu, người ta có thể cảm nhận được không chỉ hương vị núi rừng, mà còn cả câu chuyện về sức sống mãnh liệt, khát vọng vươn lên và niềm tự hào bất tận của con người nơi miền cao biên viễn.