Giữa núi rừng hùng vĩ của tỉnh Lào Cai, có một vùng chè cổ thụ được ví như báu vật mà thiên nhiên và lịch sử đã trao tặng: chè Shan Giàng Pằng. Được công nhận là Cây di sản Việt Nam vào năm 2019, nơi đây không chỉ là một kho tàng tự nhiên quý hiếm mà còn là “mạch sống” gắn bó mật thiết với đồng bào dân tộc Mông xã Sơn Lương. Từ thân cây rêu phong bạc phếch, từ những tán lá phủ tuyết trắng, chè Shan Giàng Pằng trở thành biểu tượng của sức sống bền bỉ, của văn hóa lâu đời và niềm tự hào mãnh liệt nơi biên cương.
Ảnh nguồn internet
Hành trình đến “xứ sở chè di sản”
Con đường đến Giàng Pằng không dễ đi. Du khách phải vượt qua những khúc cua gấp khúc, men theo triền núi dựng đứng, giữa mây mù bảng lảng và tiếng gió rừng thổi vi vút. Nhưng chính sự thử thách ấy lại làm cho hành trình thêm phần đáng nhớ. Khi đặt chân đến độ cao từ 1.500 – 1.700m so với mực nước biển, khung cảnh mở ra là một bức tranh hùng vĩ: không khí trong lành, khí hậu mát mẻ quanh năm, và nổi bật trên nền xanh núi rừng là những “cụ chè” Shan tuyết cổ thụ, sừng sững như chứng nhân của thời gian.
Ảnh nguồn internet
Ông Giàng A Châu, người uy tín ở thôn cho biết, cây chè Shan nơi đây khác biệt hoàn toàn so với những giống chè thông thường. Nhiều gốc chè có đường kính lên tới hàng mét, hai người ôm không xuể. Thân cây xù xì, phủ rêu phong, như chứa đựng cả trăm năm lịch sử. Lá chè to, dày, mặt trên xanh đậm, mặt dưới phủ lớp lông tơ trắng muốt như tuyết, cũng là dấu ấn làm nên cái tên Shan tuyết. Mỗi sớm tinh mơ, những cành chè vươn cao đón sương trời, tích tụ linh khí của núi non, để rồi khi được hái về, mỗi búp chè lại lưu giữ trọn vẹn hồn núi, vị rừng.
Cây chè – Cội nguồn của sự sống nơi Giàng Pằng
Với đồng bào Mông ở Sơn Lương, cây chè Shan không đơn thuần là một loại cây trồng, mà là một phần đời sống. Toàn thôn hiện có khoảng 100ha chè, trong đó hơn 80ha là chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Từ bao đời nay, những gốc chè đã nuôi dưỡng người dân, trở thành nguồn thu nhập chính và là nền tảng để họ duy trì cuộc sống nơi núi cao khắc nghiệt.
Trước kia, chè chỉ được hái về để uống trong gia đình hoặc bán cho thương lái với giá rẻ. Nhưng nay, nhờ thay đổi tư duy và ứng dụng công nghệ chế biến, cây chè đã mang một giá trị mới. Anh Giàng A Rình, chủ Hợp tác xã Chè Giàng Pằng với thương hiệu “Chè Bản Em” chia sẻ: “Ngày trước, bà con chỉ coi chè là thức uống, bán ra chẳng được bao nhiêu. Giờ thì khác, nhờ chế biến sâu, chè trở thành sản phẩm hàng hóa giá trị cao. Từ trà xanh, hồng trà đến bạch trà, mỗi loại đều có hương vị riêng, giá trị riêng.”
Thực tế, giá trị kinh tế đã thay đổi rõ rệt. Chè tươi trước đây chỉ bán được 15 – 20 nghìn đồng/kg, nay khi chế biến thành các loại trà cao cấp, giá trị tăng gấp nhiều lần: Diệp trà (trà xanh) có giá 300 – 800 nghìn đồng/kg, hồng trà 500 – 700 nghìn đồng/kg, và đặc biệt là bạch trà lên tới 2,5 – 2,7 triệu đồng/kg. Nhờ vậy, cây chè Shan đang thực sự trở thành “cây làm giàu” của đồng bào Mông.
Giá trị di sản và khoa học ẩn sau búp chè Shan tuyết
Không chỉ mang giá trị văn hóa và kinh tế, chè Shan Giàng Pằng còn chứa đựng nhiều giá trị khoa học quý báu. Các nghiên cứu cho thấy, chè Shan tuyết cổ thụ sinh trưởng trong môi trường đặc biệt: độ cao lớn, khí hậu mát lạnh, đất đai giàu khoáng chất và hoàn toàn tự nhiên, hầu như không bị tác động bởi phân bón hóa học. Chính điều này giúp búp chè tích tụ hàm lượng polyphenol và catechin cao, những hợp chất chống oxy hóa mạnh, có khả năng bảo vệ tế bào, chống lão hóa và hỗ trợ ngăn ngừa bệnh tật.
Đặc biệt, Epigallocatechin gallate (EGCG) một hợp chất chiếm tỷ lệ lớn trong chè Shan được y học hiện đại chứng minh có tác dụng chống viêm, tăng cường miễn dịch, thậm chí hỗ trợ ức chế sự phát triển của tế bào ung thư. Chính vì thế, sản phẩm từ chè Shan tuyết không chỉ là thức uống, mà còn là “thảo dược xanh” mang lại giá trị sức khỏe bền vững.
Hướng đi mới: Từ bảo tồn đến phát triển bền vững
Nhận thức rõ tầm quan trọng của chè Shan, chính quyền xã Sơn Lương đã xây dựng nhiều định hướng chiến lược. Trước hết là bảo tồn nguồn gen quý hiếm bằng cách khoanh vùng, mở rộng diện tích trồng chè ở những khu vực có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp. Song song, xã tổ chức tập huấn, nâng cao nhận thức cho người dân về giá trị của cây chè, từ đó tạo ý thức chăm sóc, bảo vệ.
Ngoài ra, địa phương còn chú trọng chuyển giao khoa học, kỹ thuật: từ phương pháp canh tác hữu cơ, phòng trừ sâu bệnh sinh học, đến quy trình thu hái và chế biến hiện đại. Mục tiêu là tạo ra sản phẩm vừa giữ được hương vị truyền thống, vừa đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng quốc tế. Bên cạnh đó, các mô hình liên kết sản xuất được triển khai, hình thành vùng chuyên canh quy mô lớn, giúp tối ưu hóa chi phí và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường.
Theo đồng chí Giàng A Lứ, Trưởng Phòng Kinh tế xã Sơn Lương: “Cây chè Shan Giàng Pằng không chỉ là di sản, mà còn là cây trồng chủ lực giúp bà con xóa đói giảm nghèo. Mục tiêu là phát triển theo hướng hữu cơ, xây dựng thương hiệu bền vững, đưa sản phẩm vươn xa.”
Tiềm năng du lịch sinh thái và văn hóa
Giàng Pằng không chỉ có chè, mà còn là điểm đến của du lịch sinh thái và văn hóa. Những gốc chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi, phủ rêu phong, tạo thành khung cảnh huyền ảo giữa mây núi. Du khách khi đến đây không chỉ được thưởng thức trà Shan tuyết đậm đà, mà còn được trải nghiệm cuộc sống của đồng bào Mông: từ cách hái chè, sao chè, cho đến những lễ hội truyền thống đầy sắc màu.
Nếu được quy hoạch bài bản, Giàng Pằng hoàn toàn có thể trở thành điểm đến du lịch trà độc đáo của Lào Cai, kết nối cùng các tuyến du lịch Sa Pa – Bắc Hà – Y Tý, tạo thành hành trình khám phá văn hóa và sinh thái hấp dẫn.
Giữ gìn “báu vật xanh” cho mai sau
Chè Shan Giàng Pằng là sự giao thoa giữa thiên nhiên, văn hóa và con người. Nó không chỉ là một cây di sản, mà còn là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của cộng đồng nơi biên cương. Từ những búp chè non, một tương lai bền vững đang được ươm mầm, nơi người dân có cuộc sống no ấm, nơi di sản được bảo tồn, và nơi du khách bốn phương tìm thấy một “chốn xanh” giữa mây ngàn.
Bảo tồn và phát triển chè Shan Giàng Pằng không chỉ là nhiệm vụ của riêng Sơn Lương, mà còn là trách nhiệm chung của chúng ta trong việc gìn giữ những báu vật thiên nhiên vô giá cho thế hệ mai sau.