Trên mảnh đất vùng cao xã Văn Chấn, tỉnh Lào Cai, giữa những tầng mây bồng bềnh và khí hậu trong lành quanh năm, tồn tại một báu vật sống hàng trăm năm đó chính là cây chè Shan tuyết cổ thụ Suối Giàng. Không chỉ đơn thuần là cây trồng, cây chè Shan tuyết nơi đây còn được ví như “vàng xanh” của núi rừng, là nguồn sinh kế, niềm tự hào và linh hồn văn hóa của đồng bào Mông, Tày, Dao…
Nhiều cây chè Shan tuyết ở Suối Giàng có tuổi đời lên tới vài trăm năm.
Ngày 1.7, xã Văn Chấn chính thức mở rộng địa giới khi hợp nhất với thị trấn Sơn Thịnh và các xã Đồng Khê, Suối Bu, Suối Giàng. Sự sáp nhập này tạo nên một đơn vị hành chính lớn, đa dạng tiềm năng kinh tế, du lịch, văn hóa và nông nghiệp đặc sản. Trong bức tranh mới, Suối Giàng vẫn kiêu hãnh giữ danh xưng “thủ phủ” của chè Shan tuyết cổ thụ, với hơn 500 ha chè đang cho thu hoạch ổn định, sản lượng khoảng 620 tấn búp tươi mỗi năm, mang lại doanh thu 12–15 tỷ đồng. Riêng Suối Giàng sở hữu 393 ha, trong đó 293 ha chè mọc tự nhiên, nhiều cây đã vượt 400 tuổi, được giới nghiên cứu xem là thủy tổ của cây chè trên thế giới. Mỗi cây chè cổ thụ ở đây là một “nhân chứng” của lịch sử, kết nối quá khứ với hiện tại và mang trong mình câu chuyện về sự trường tồn của thiên nhiên.
Cây chè cổ thụ nằm trong quần thể 400 cây chè Shan Tuyết Suối Giàng được hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận là Cây Di sản Việt Nam.
Người Mông gọi chè Shan tuyết là “chè ngũ cực”: cực khổ khi trồng và hái, cực sạch nhờ khí hậu trong lành, cực hiếm vì sản lượng thấp, cực ngon với hương vị độc đáo, và cực đắt bởi giá trị vượt trội. Điều đáng trân quý là chè nơi đây hoàn toàn không sử dụng hóa chất hay phân bón vô cơ. Mỗi búp chè được hái thủ công, chọn lọc kỹ lưỡng để giữ nguyên tinh túy đất trời. Búp chè có hình xoăn tự nhiên, màu xanh đậm, phủ lớp lông tơ trắng mịn như tuyết, lớp lông chứa nhiều hợp chất polyphenol và hương vị đặc trưng. Khi pha, nước chè ánh vàng xanh như mật ong, trong vắt, mang hương cốm non hòa quyện với vị mật ong rừng và chút gió lạnh của núi cao. Vị chát nhẹ đầu lưỡi nhanh chóng chuyển sang hậu ngọt sâu, bền và đọng lại lâu trong khoang miệng.
Nguời dân Suối Giàng thu hái chè.
Nhờ chất lượng vượt trội, chè Shan tuyết Suối Giàng đã trở thành “thương hiệu” trong lòng du khách. Hoạt động du lịch gắn với chè được tổ chức bài bản: từ việc trải nghiệm hái chè, sao chè, thưởng trà ngay giữa vườn, đến nghe kể chuyện về “cây chè tổ” hàng trăm tuổi. Lễ hội chè Suối Giàng tổ chức hằng năm không chỉ quảng bá sản phẩm mà còn khơi dậy tình yêu với văn hóa trà Việt, kết nối cộng đồng và thu hút hàng nghìn lượt khách.
Tuy nhiên, giá trị ấy không tự nhiên mà tồn tại mãi. Do sống trong điều kiện tự nhiên, nhiều cây chè cổ thụ đang chịu áp lực từ sâu bệnh, mối mọt, gia súc phá hoại hay tình trạng khai thác trái phép. Để bảo tồn, chính quyền và người dân đã thực hiện hàng loạt giải pháp: đánh dấu cây đầu dòng, nghiêm cấm vận chuyển cây ra khỏi địa bàn, bảo vệ nghiêm ngặt và mở rộng diện tích trồng mới theo hướng hữu cơ. Các hợp tác xã như HTX Suối Giàng đóng vai trò “lá chắn” cho thương hiệu khi ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm, đảm bảo giá ổn định, hỗ trợ kỹ thuật và hướng dẫn chế biến đạt tiêu chuẩn châu Âu.
Những nỗ lực này giúp chè Shan tuyết Suối Giàng đạt chứng nhận OCOP, được thiết kế bao bì hiện đại, phù hợp xuất khẩu sang nhiều thị trường khó tính. Tỉnh và xã cũng đẩy mạnh phát triển vùng nguyên liệu hữu cơ, kết hợp du lịch sinh thái, hình thành chuỗi giá trị khép kín từ trồng, chế biến đến tiêu thụ và trải nghiệm. Đây là hướng đi bền vững giúp “vàng xanh” không chỉ mang lại thu nhập mà còn gìn giữ bản sắc văn hóa.
Hơn cả một loại trà, chè Shan tuyết Suối Giàng là biểu tượng của sức sống vùng cao, của sự giao hòa giữa thiên nhiên và con người. Mỗi chén trà là một giọt tinh hoa núi rừng, là câu chuyện về những bàn tay khéo léo, những trái tim yêu đất yêu nghề. Thông qua bảo tồn và phát triển bền vững, chè Suối Giàng không chỉ khẳng định vị thế trên bản đồ trà thế giới, mà còn mang tinh hoa Việt vươn xa, trở thành niềm tự hào của cả quốc gia.