Từ lâu, Thái Nguyên đã trở thành “thủ phủ” chè của Việt Nam, nơi những búp trà xanh mướt mang hương cốm tinh tế và hậu ngọt đậm đà đã chinh phục biết bao tâm hồn yêu trà. Nhưng trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng về biến đổi khí hậu, yêu cầu về an toàn thực phẩm và cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt liệu “vẻ đẹp tự nhiên” của chè Thái Nguyên có đủ sức giữ vững vị thế? Câu trả lời nằm ở cách ngành chè nơi đây đang tự tái định nghĩa chính mình: lấy hợp tác xã (HTX) làm hạt nhân, lấy công nghệ 4.0 làm đòn bẩy để bước vào kỷ nguyên minh bạch, bền vững và vươn ra thế giới.
Chè Thái Nguyên đang chuyển mình mạnh mẽ với mô hình hợp tác xã làm hạt nhân và công nghệ 4.0 làm đòn bẩy.
Hiện nay, Thái Nguyên sở hữu hơn 22.000 ha chè với nhiều giống quý như Shan Tuyết, Bát Tiên, Tô Hiệu và các giống lai hiện đại như TRI777, LDP1. Nhưng trong suốt một thời gian dài, sản xuất chè nơi đây chủ yếu mang tính tự phát, manh mún. Nhiều hộ nông dân còn phụ thuộc vào thương lái trung gian, sản phẩm chủ yếu tiêu thụ thô, giá trị gia tăng thấp, thu nhập bấp bênh.
Trong khi đó, xu thế tiêu dùng toàn cầu đã thay đổi. Người tiêu dùng không chỉ muốn một tách trà thơm ngon, mà còn đòi hỏi nó phải minh bạch về nguồn gốc, đảm bảo an toàn sinh học, gắn với câu chuyện địa phương và có trách nhiệm với môi trường. Để đáp ứng những tiêu chuẩn này, cần một sự tổ chức lại sâu sắc mà HTX chính là lời giải.
Sự xuất hiện của các HTX chè tại Thái Nguyên đã mở ra một hướng đi mới. Tại đây, nông dân không còn hoạt động đơn lẻ mà liên kết trong tổ chức sản xuất, họ cùng nhau chia sẻ kỹ thuật canh tác, tiêu chuẩn hóa quy trình và xây dựng thương hiệu chung.
Một ví dụ điển hình là HTX Trà và Du lịch cộng đồng Tiến Yên, nơi các hộ thành viên đã chuyển đổi thành công từ phương thức sản xuất truyền thống sang canh tác hữu cơ đạt chuẩn VietGAP. Người trồng chè được tập huấn về nông nghiệp sạch, ghi chép nhật ký điện tử để giám sát quá trình chăm sóc và cam kết tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn an toàn sinh học. HTX không chỉ là “nhà tổ chức” mà còn là bệ phóng giúp nông dân tiếp cận thị trường rộng lớn hơn, đặc biệt là thị trường quốc tế vốn đòi hỏi khắt khe về chất lượng và minh bạch.
Nếu HTX là hạt nhân tổ chức lại sản xuất, thì công nghệ 4.0 chính là đòn bẩy để chè Thái Nguyên bước vào một chuỗi giá trị mới minh bạch, bền vững và hiện đại. HTX Trà an toàn Phú Đô là một minh chứng sống động. Từ năm 2022, HTX này đã triển khai đồng bộ các giải pháp công nghệ: mã vùng trồng, nhật ký điện tử, QR code truy xuất nguồn gốc và phần mềm quản lý chất lượng. Kết quả, mỗi gói trà không chỉ đơn thuần là sản phẩm, mà trở thành một “hộ chiếu số” chứng minh nguồn gốc, quy trình sản xuất và tiêu chuẩn an toàn.
Bên cạnh đó, HTX Phú Đô còn ứng dụng hệ thống khí hóa sinh khối để biến phụ phẩm chè thành than sinh học loại phân bón hữu cơ giúp tái tạo đất và giảm phát thải carbon. Mô hình kinh tế tuần hoàn này vừa tối ưu chi phí sản xuất, vừa đáp ứng các tiêu chuẩn “chè xanh” điều kiện cần để thâm nhập thị trường EU và Bắc Mỹ.
Đặc biệt, dòng sản phẩm “Trà tôm nõn Hoàng Gia” của HTX Phú Đô đạt giải thưởng quốc tế với giá bán gần 1 triệu đồng/kg là minh chứng rõ rệt: công nghệ không làm mất đi hồn cốt truyền thống, mà ngược lại, là công cụ gìn giữ và nâng tầm giá trị bản địa.
Trong kỷ nguyên mà Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị nhấn mạnh khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là động lực chủ yếu của tăng trưởng, chè Thái Nguyên không thể đứng ngoài cuộc. Các mô hình như Tiến Yên, Phú Đô đang chứng minh: khi có sự đồng hành của nhà nước, doanh nghiệp và HTX, nông dân hoàn toàn có thể trở thành những tác nhân sáng tạo trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Đây không chỉ là câu chuyện về chè, mà còn là câu chuyện về một nông nghiệp chuyên nghiệp, minh bạch và bền vững hơn nơi người sản xuất làm chủ công nghệ, và người tiêu dùng được đảm bảo về chất lượng.
Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này không dễ dàng. Nhiều hộ nông dân lớn tuổi còn e dè với công nghệ, trong khi đầu tư vào hạ tầng số, máy móc hiện đại và xây dựng thương hiệu đòi hỏi nguồn lực lớn. Để giải quyết, cần sự hỗ trợ mạnh mẽ hơn từ chính sách: tín dụng ưu đãi, đào tạo nhân lực, chuyển giao công nghệ và kết nối thị trường.
Dẫu vậy, những thành công ban đầu của các HTX tiên phong cho thấy con đường này là khả thi. Trong bối cảnh người tiêu dùng toàn cầu ngày càng ưa chuộng những sản phẩm sạch, minh bạch và gắn liền với câu chuyện văn hóa địa phương, “HTX + Công nghệ 4.0” chính là công thức chiến thắng để chè Thái Nguyên và rộng hơn là chè Việt chinh phục những thị trường khó tính nhất.
Từ những nương chè cổ thụ trên vùng đất trung du đến những sản phẩm đạt giải thưởng quốc tế, chè Thái Nguyên đang viết tiếp câu chuyện mới: câu chuyện của tư duy đổi mới, tổ chức chuyên nghiệp và ứng dụng công nghệ hiện đại. HTX không còn là hình thức liên kết giản đơn, mà đã trở thành “hạt nhân” phát triển kinh tế nông thôn. Công nghệ không còn xa vời, mà là chìa khóa để minh bạch hóa sản phẩm, gia tăng giá trị và đưa chè Việt vươn xa.
Trong thời đại mà tốc độ đổi mới quyết định sự sống còn, chè Thái Nguyên đang chứng minh rằng: giữ gìn hồn cốt truyền thống và đón nhận công nghệ hiện đại không hề mâu thuẫn đó chính là con đường duy nhất để đi đến tương lai.