Các biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động thực vật (SPS) không còn là khái niệm xa lạ với các nhà xuất khẩu nông sản. Tuy nhiên, mức độ và tần suất thay đổi các quy định này đang ngày càng gia tăng, đòi hỏi sự chủ động và linh hoạt từ phía Việt Nam. Mục tiêu của các biện pháp SPS là bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng và vật nuôi, nhưng đồng thời, chúng cũng tạo ra những "bức tường thành" kỹ thuật mà nông sản Việt cần phải vượt qua.
Ví dụ điển hình gần đây là việc EU tăng tần suất kiểm tra sầu riêng nhập khẩu từ Việt Nam tại biên giới từ 10% lên 20%. Lý do được đưa ra là do một số lô hàng không đáp ứng được các quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Thanh long, ớt và đậu bắp cũng chịu sự giám sát chặt chẽ tương tự, thậm chí còn phải kèm theo kết quả phân tích dư lượng thuốc bảo vệ thực vật khi nhập khẩu vào EU. Ngay cả thị trường Trung Quốc, vốn được xem là "dễ tính" hơn, cũng đã bắt đầu yêu cầu kiểm định chất vàng O (Auramine O) và Cadimi đối với sầu riêng nhập khẩu.
Những động thái này cho thấy một xu hướng rõ ràng: các thị trường đang ngày càng quan tâm đến chất lượng và an toàn của nông sản nhập khẩu. Việc chỉ một lô hàng vi phạm cũng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng đến uy tín và thương hiệu của cả ngành hàng, thậm chí có thể dẫn đến việc bị cấm nhập khẩu.
Theo thống kê của Văn phòng SPS Việt Nam, trong năm 2024, các thành viên WTO đã đưa ra hơn 1.000 thông báo và dự thảo về các biện pháp SPS. Đáng chú ý, phần lớn trong số này liên quan đến các quy định về dư lượng tối đa thuốc bảo vệ thực vật và chất phụ gia thực phẩm, và đều nhắm đến các thị trường nhập khẩu nông sản chủ lực của Việt Nam.
Ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, nhấn mạnh rằng việc EU tăng hay giảm tần suất kiểm tra là hoạt động thường xuyên, áp dụng cho tất cả các quốc gia xuất khẩu vào thị trường này. Điều này không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để Việt Nam cải thiện chất lượng sản phẩm và nâng cao năng lực cạnh tranh. Nếu tuân thủ tốt các quy định, Việt Nam hoàn toàn có thể được dỡ bỏ các điều kiện kiểm soát ngặt nghèo.
Để vượt qua "bài kiểm tra" SPS, không có cách nào khác ngoài việc thay đổi tư duy sản xuất từ gốc. Điều này bắt đầu từ người nông dân – mắt xích đầu tiên và quan trọng nhất trong chuỗi cung ứng nông sản.
- Tuân thủ quy tắc "4 đúng" trong sử dụng thuốc bảo vệ thực vật: Đúng thuốc, đúng lúc, đúng liều lượng và đúng cách là nguyên tắc "bất di bất dịch" để đảm bảo an toàn cho sản phẩm và sức khỏe người tiêu dùng. Nông dân cần đặc biệt lưu ý đến thời gian cách ly trước khi thu hoạch để đảm bảo không còn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trên sản phẩm.
- Chuyển đổi sang canh tác hữu cơ và sử dụng chế phẩm sinh học: Đây là xu hướng tất yếu để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường về sản phẩm sạch và an toàn. Việc sử dụng các hoạt chất sinh học không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn tạo ra sản phẩm có giá trị cao hơn.
- Xây dựng vùng nguyên liệu đạt chuẩn: Doanh nghiệp cần chủ động liên kết với nông dân để xây dựng các vùng nguyên liệu đạt chuẩn, đảm bảo chất lượng sản phẩm đồng đều và đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường nhập khẩu.
- Tăng cường giám sát và truy xuất nguồn gốc: Các cơ quan chức năng, đặc biệt là Cục Bảo vệ thực vật, cần tăng cường giám sát vùng trồng và cơ sở đóng gói, siết chặt kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật và kim loại nặng. Việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm không chỉ giúp đảm bảo an toàn mà còn tạo niềm tin cho người tiêu dùng.
Ông Nguyễn Thanh Bình, Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam, chỉ ra rằng Việt Nam cần tổ chức lại sản xuất trái cây theo hướng tập trung, quy mô lớn và tạo ra sản phẩm có chất lượng cao. Mã số vùng trồng, mã số đóng gói, đối tượng kiểm dịch... không còn là những khái niệm mới mẻ, nhưng để "tiến sâu" vào các thị trường "khó tính", doanh nghiệp Việt cần phải thực hiện một cách nghiêm túc và bài bản hơn nữa.
Văn phòng SPS Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin cập nhật và minh bạch về các quy định an toàn thực phẩm và kiểm dịch của các thị trường. Sự hỗ trợ kịp thời từ Văn phòng SPS sẽ giúp các doanh nghiệp và nông dân nắm bắt được những thay đổi và điều chỉnh sản xuất, kinh doanh cho phù hợp.
Thị trường nông sản thế giới đang thay đổi, và Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc chơi. Để nông sản Việt có thể vươn ra biển lớn, chinh phục những thị trường "khó tính", cần có sự chung tay góp sức của tất cả các bên liên quan. Từ người nông dân thay đổi phương thức canh tác, doanh nghiệp nâng cao năng lực quản lý chất lượng, đến cơ quan quản lý tăng cường giám sát và hỗ trợ thông tin, tất cả đều hướng đến mục tiêu chung: nâng tầm nông sản Việt, khẳng định vị thế trên bản đồ nông nghiệp thế giới.
Bảo An