Chợ truyền thống – Chợ online: Cuộc chuyển mình tất yếu của thói quen tiêu dùng Việt

Chợ truyền thống từ lâu đã trở thành không gian văn hóa đặc trưng của người Việt Nam. Tại đây, việc mua bán không chỉ đơn thuần là trao đổi hàng hóa mà còn là nơi giao lưu, trao đổi thông tin và duy trì các mối quan hệ xã hội. Những người bán hàng và khách hàng thường xây dựng được mối quan hệ tin cậy qua nhiều năm, tạo nên sự gắn kết cộng đồng mà ít không gian thương mại nào có được.

Không gian chợ cũng phản ánh đậm nét văn hóa ẩm thực địa phương. Những món bánh truyền thống, các loại gia vị đặc sản, hay những công thức nấu ăn được truyền miệng qua các thế hệ đều có thể tìm thấy ở chợ. Đây là nơi lưu giữ và duy trì những giá trị văn hóa ẩm thực quý báu của dân tộc.

Tuy nhiên, từ những năm 2010, các nền tảng như Lazada, Shopee, Tiki đã nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường và thay đổi hoàn toàn thói quen mua sắm của người tiêu dùng. Đại dịch COVID-19 đã đóng vai trò như một chất xúc tác, thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong mua sắm nhanh hơn nhiều so với dự kiến.

Theo các báo cáo của ngành, thị trường thương mại điện tử Việt Nam đã tăng trưởng với tốc độ chóng mặt, đạt giá trị khoảng 13,7 tỷ USD vào năm 2021 và tiếp tục tăng mạnh. Tỷ lệ người Việt Nam mua sắm online đã tăng từ 35% năm 2019 lên gần 60% vào năm 2022, cho thấy sự chấp nhận rộng rãi của người tiêu dùng đối với hình thức mua sắm mới này.

Điều đáng chú ý là thương mại điện tử không chỉ phát triển ở các thành phố lớn mà còn thâm nhập sâu vào các vùng nông thôn. Sự phổ biến của smartphone giá rẻ và việc mở rộng hạ tầng internet đã giúp người dân ở các vùng xa cũng có thể tiếp cận với các sản phẩm từ khắp nơi trên thế giới chỉ với vài thao tác đơn giản.

Tính tiện lợi là yếu tố then chốt khiến người tiêu dùng chuyển sang mua sắm online. Việc có thể mua hàng bất kỳ lúc nào trong ngày, không cần di chuyển và chờ đợi, đặc biệt phù hợp với nhịp sống hiện đại ngày càng bận rộn. Đối với những người làm việc văn phòng với giờ giấc cố định, việc mua sắm online trở thành giải pháp tối ưu để tiết kiệm thời gian.

Sự đa dạng về sản phẩm cũng là một ưu điểm lớn. Trên các nền tảng thương mại điện tử, người tiêu dùng có thể tìm thấy hàng triệu sản phẩm từ khắp nơi trên thế giới, từ những món đồ thiết yếu hàng ngày đến những sản phẩm độc đáo khó tìm ở thị trường truyền thống. Khả năng so sánh giá cả và chất lượng một cách dễ dàng giúp người mua đưa ra quyết định tốt nhất cho bản thân.

Các chương trình khuyến mãi và ưu đãi trên các nền tảng online thường rất hấp dẫn. Từ những ngày siêu khuyến mãi như 11.11, 12.12 đến các chương trình cashback, voucher giảm giá, người tiêu dùng có thể tiết kiệm đáng kể chi phí mua sắm. Hệ thống đánh giá và nhận xét từ người dùng khác cũng cung cấp thông tin hữu ích để đánh giá chất lượng sản phẩm trước khi quyết định mua.

Mặc dù có nhiều ưu điểm, mua sắm online vẫn tồn tại những hạn chế nhất định. Vấn đề về chất lượng sản phẩm luôn là mối quan ngại hàng đầu của người tiêu dùng. Không ít trường hợp khách hàng nhận được sản phẩm không đúng với mô tả, chất lượng kém hoặc thậm chí là hàng giả. Mặc dù các nền tảng đã có chính sách bảo vệ người mua, nhưng việc giải quyết tranh chấp vẫn tốn thời gian và công sức.

Đối với thực phẩm tươi sống, việc mua online gặp nhiều khó khăn. Người tiêu dùng không thể kiểm tra độ tươi ngon, mùi vị hay chất lượng thực tế của sản phẩm. Mặc dù nhiều ứng dụng giao hàng tạp hóa đã ra đời, nhưng chất lượng thực phẩm vẫn là vấn đề khiến nhiều người e ngại.

Chi phí vận chuyển và thời gian giao hàng cũng là những yếu tố cần cân nhắc. Đặc biệt với những đơn hàng nhỏ hoặc các vùng xa, chi phí shipping có thể làm tăng đáng kể tổng giá trị đơn hàng. Thời gian chờ đợi từ 1-3 ngày cũng không phù hợp với những nhu cầu mua sắm gấp.

Trước sức ép từ thương mại điện tử, nhiều chợ truyền thống đã bắt đầu có những bước chuyển mình để thích ứng. Một số chợ đã ứng dụng công nghệ để tạo ra các ứng dụng đặt hàng online, cho phép khách hàng đặt mua sản phẩm từ xa và nhận hàng tại chợ hoặc giao tận nơi. Chợ Bến Thành ở TP.HCM hay chợ Đồng Xuân ở Hà Nội đã thí điểm một số mô hình kết hợp giữa offline và online.

Các tiểu thương cũng dần học cách sử dụng Facebook, Zalo để quảng bá sản phẩm và nhận đơn hàng online. Nhiều người bán đã xây dựng được nhóm khách hàng trung thành thông qua mạng xã hội, tận dụng lợi thế về mối quan hệ cá nhân để cạnh tranh với các nền tảng lớn.

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi số của chợ truyền thống gặp không ít khó khăn. Nhiều tiểu thương lớn tuổi chưa quen với công nghệ, thiếu kiến thức về marketing online và quản lý đơn hàng điện tử. Việc đầu tư vào hệ thống công nghệ cũng đòi hỏi chi phí mà không phải ai cũng có khả năng.

Sự phát triển của thương mại điện tử đã tạo ra những thay đổi sâu sắc trong cấu trúc kinh tế. Ngành logistics phát triển mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu giao hàng tăng cao. Hàng chục nghìn việc làm mới được tạo ra trong lĩnh vực giao hàng, kho bãi, chăm sóc khách hàng online. Các doanh nghiệp nhỏ cũng có cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn hơn thông qua các nền tảng thương mại điện tử.

Tuy nhiên, sự suy giảm của chợ truyền thống cũng đồng nghĩa với việc nhiều tiểu thương gặp khó khăn. Những người không thể thích ứng với công nghệ mới đối mặt với nguy cơ mất khách hàng và phải đóng cửa. Điều này đặc biệt ảnh hưởng đến những người lao động lớn tuổi, trình độ học vấn thấp, khả năng tiếp cận công nghệ hạn chế.

Xu hướng tương lai có thể sẽ không phải là sự thay thế hoàn toàn mà là sự kết hợp hài hòa giữa mua sắm online và offline. Mô hình O2O (Online to Offline) đang dần được áp dụng, cho phép khách hàng đặt hàng online nhưng nhận hàng tại cửa hàng, hoặc trải nghiệm sản phẩm trực tiếp trước khi đặt mua online.

Công nghệ thực tế ảo và thực tế tăng cường có thể giúp cải thiện trải nghiệm mua sắm online, cho phép khách hàng "cảm nhận" sản phẩm một cách chân thực hơn. Công nghệ blockchain cũng có thể giúp giải quyết vấn đề về nguồn gốc và chất lượng sản phẩm, tăng cường niềm tin của người tiêu dùng.

Đối với chợ truyền thống, hướng phát triển bền vững có thể là chuyên biệt hóa theo từng loại sản phẩm. Những mặt hàng đòi hỏi trải nghiệm trực tiếp như thực phẩm tươi sống, đặc sản địa phương có thể trở thành thế mạnh riêng của chợ truyền thống. Kết hợp với việc cải thiện cơ sở hạ tầng, ứng dụng công nghệ phù hợp và nâng cao chất lượng dịch vụ, chợ truyền thống vẫn có thể tìm được chỗ đứng trong nền kinh tế số.

Tiến Hoàng