Giữa bạt ngàn đồi chè xanh mướt trải dài trên những triền núi uốn lượn của Thái Nguyên, một cuộc cách mạng thầm lặng nhưng đầy quyết liệt đang diễn ra cuộc cách mạng chuyển đổi số trong ngành nông nghiệp. Từ một vùng đất vốn nổi tiếng với nghề trồng chè truyền thống, Thái Nguyên giờ đây đang vươn mình trở thành hình mẫu về số hóa sản xuất nông nghiệp tại Việt Nam, khởi đầu từ những lá chè.
Chuyển đổi số đang làm mới ngành chè Thái Nguyên, từ sản xuất đến tiêu thụ, theo hướng hiện đại và bền vững.
Khi truyền thống gặp công nghệ: Thái Nguyên định nghĩa lại “trồng chè”
Thái Nguyên hiện có hơn 22.200 ha diện tích chè, chiếm gần 1/5 tổng diện tích trồng chè của cả nước và cung cấp khoảng 24% sản lượng chè búp tươi toàn quốc. Với bề dày lịch sử và thương hiệu “thủ phủ chè” được định hình qua nhiều thế hệ, nơi đây từng bước khẳng định vị thế là trung tâm sản xuất và xuất khẩu chè hàng đầu Việt Nam.
Tuy nhiên, trước những thách thức từ biến đổi khí hậu, xu hướng tiêu dùng mới và áp lực cạnh tranh toàn cầu, chè Thái Nguyên không thể mãi đứng yên với phương thức canh tác truyền thống. Đó là lý do chuyển đổi số từ một khái niệm tưởng chừng xa lạ đã và đang len lỏi vào từng thửa đất, từng nhà máy, từng hộ nông dân.
Chuyển đổi số không chỉ đơn giản là đưa máy móc vào sản xuất, mà là một quá trình toàn diện, từ số hóa quy trình canh tác, tự động hóa chế biến đến ứng dụng dữ liệu lớn trong quản lý và thương mại hóa sản phẩm.
Nhật ký điện tử: Từ cuốn sổ tay đến hệ thống dữ liệu sống
Một trong những bước tiến đầu tiên và quan trọng nhất trong hành trình số hóa ngành chè là việc áp dụng sổ nhật ký điện tử trong canh tác. Trước đây, việc ghi chép lịch sử chăm sóc, bón phân, phun thuốc của mỗi luống chè thường được thực hiện thủ công bằng giấy, dễ thất lạc, khó kiểm tra, thiếu minh bạch.
Giờ đây, với sự hỗ trợ của công nghệ số, mỗi hợp tác xã, mỗi nông hộ đều có thể cập nhật thông tin canh tác theo thời gian thực trên ứng dụng điện thoại. Hệ thống này giúp nhà quản lý dễ dàng truy xuất quá trình sản xuất, đồng thời là cơ sở để đảm bảo các tiêu chuẩn khắt khe về an toàn vệ sinh thực phẩm, nhất là khi chè Thái Nguyên ngày càng được xuất khẩu sang các thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Mỹ.
Không chỉ vậy, nhật ký điện tử còn đóng vai trò là “bản cam kết số” giữa người sản xuất và người tiêu dùng nơi minh bạch hóa từng bước chăm sóc cây chè, giúp người mua hiểu rõ về chất lượng và xuất xứ của sản phẩm mình đang sử dụng.
QR Code, Google Map và tương lai của sự minh bạch
Khi người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến nguồn gốc thực phẩm, truy xuất nguồn gốc trở thành yếu tố sống còn. Nắm bắt xu hướng này, nhiều doanh nghiệp chè tại Thái Nguyên đã tích cực ứng dụng mã QR truy xuất nguồn gốc. Người dùng chỉ cần một thao tác quét mã trên bao bì, toàn bộ thông tin từ vị trí đồi chè, ngày thu hoạch, đến quy trình chế biến sẽ hiển thị ngay trên màn hình.
Đặc biệt, một số đơn vị tiên phong như Hợp tác xã Trà an toàn Phú Đô đã nâng cấp công nghệ này với việc ứng dụng Face Fram kết hợp Google Map. Nhờ vậy, toàn bộ các thửa đất trồng chè cùng nhật ký sản xuất được gắn vị trí định danh rõ ràng trên bản đồ số. Mỗi sản phẩm giờ đây không chỉ là một hộp chè đơn thuần, mà trở thành một bản đồ minh bạch hóa quy trình từ gốc tới ngọn điều mà trước đây chưa từng có trong ngành chè Việt Nam.
Tưới nước thông minh, đóng gói tự động: Công nghệ len lỏi từng khâu sản xuất
Tại Hợp tác xã Trà Cao Sơn, một sự thay đổi rõ ràng khác đang diễn ra: hệ thống tưới thông minh được điều khiển từ xa qua điện thoại thông minh. Thay vì phải túc trực hàng giờ ngoài nắng để tưới tiêu, người nông dân nay chỉ cần vài thao tác đơn giản để điều chỉnh lượng nước và thời gian tưới phù hợp với từng giai đoạn sinh trưởng của cây.
Không chỉ dừng ở đó, khoảng 80% số hợp tác xã và doanh nghiệp chè tại Thái Nguyên đã đầu tư vào các dây chuyền đóng gói tự động, sử dụng tem điện tử và cảm biến chất lượng trong chế biến. Những đổi mới này không chỉ giúp nâng cao chất lượng và tính đồng nhất của sản phẩm, mà còn giảm thiểu chi phí nhân công, gia tăng lợi nhuận và khả năng cạnh tranh cho sản phẩm chè địa phương.
Từ chợ quê đến sàn thương mại điện tử
Có lẽ bước nhảy vọt rõ ràng nhất của ngành chè Thái Nguyên chính là sự hiện diện mạnh mẽ trên các sàn thương mại điện tử. Không còn phụ thuộc vào các phiên chợ địa phương hay cửa hàng truyền thống, giờ đây, sản phẩm chè Thái Nguyên đã có mặt trên Shopee, Lazada, Voso, Sendo, Postmart… và cả mạng xã hội như Facebook, Zalo.
Hợp tác xã chè Hảo Đạt, đơn vị sở hữu sản phẩm chè Tôm Nõn đạt OCOP 5 sao là một ví dụ điển hình. Năm 2023, HTX này bán ra hơn 130 tấn chè búp khô, trong đó phần lớn đơn hàng đến từ các kênh online. Từ việc tương tác trực tiếp với khách hàng trên mạng xã hội đến triển khai các chiến dịch quảng bá online, họ đang từng bước biến sản phẩm nông nghiệp thành thương hiệu quốc gia, tiếp cận người tiêu dùng trong và ngoài nước.
Hướng đến phát triển bền vững và nông nghiệp thông minh
Không chỉ là tăng sản lượng hay doanh thu, mục tiêu cuối cùng của chuyển đổi số tại Thái Nguyên là hướng tới phát triển nông nghiệp bền vững. Tỉnh đã và đang mở rộng diện tích chè đạt chuẩn VietGAP và hữu cơ, với kế hoạch đến năm 2025 có ít nhất 6.000 ha đạt chuẩn VietGAP và 235 ha chè hữu cơ.
Cùng với đó là việc xây dựng hệ sinh thái số trong nông nghiệp, bắt đầu từ nông hộ số – tổ hợp tác số – đại lý thu mua – nhà máy chế biến – quản lý mã vùng trồng – truy xuất minh bạch – cho đến cơ quan quản lý nhà nước. Mỗi mắt xích trong chuỗi giá trị chè đang dần được số hóa, tạo thành một mạng lưới thông minh, đồng bộ và hiệu quả.
Sự thay đổi đến từ bên trong
Chuyển đổi số tại Thái Nguyên không phải là một “cuộc chơi công nghệ” mang tính phong trào, mà là một sự chuyển mình có chiều sâu, có tầm nhìn dài hạn. Nó bắt đầu từ nhu cầu nội tại của những người làm chè – những người muốn giữ gìn di sản hàng trăm năm nhưng không chấp nhận tụt hậu trước thời đại.
Trong thời đại mà dữ liệu trở thành “nguyên liệu mới” của tăng trưởng, việc số hóa ngành chè không chỉ giúp Thái Nguyên cải thiện chất lượng, nâng cao năng suất, mà còn đưa chè Việt Nam tiến gần hơn tới chuẩn mực quốc tế về minh bạch, truy xuất và phát triển bền vững.
Cuộc cách mạng số trên những đồi chè Thái Nguyên đang dần biến nơi đây không chỉ là "thủ phủ chè" truyền thống, mà còn là biểu tượng của nông nghiệp công nghệ cao nơi truyền thống và hiện đại cùng song hành để viết nên một chương mới cho ngành chè Việt Nam trong kỷ nguyên số hóa.