Matcha "hảo hạng" khan hiếm
Các sản phẩm matcha khan hiếm hoặc đã bán hết chủ yếu là loại matcha từ đợt thu hoạch đầu tiên. Đây là loại bột trà được làm từ những lá trà Camellia sinensis (loài cây dùng để sản xuất matcha) non nhất, được thu hoạch lần đầu trong năm. Trước đây, loại matcha này thường chỉ được sử dụng trong các buổi trà đạo truyền thống, nhưng hiện nay lại được người tiêu dùng quốc tế ưa chuộng sử dụng hàng ngày.
Do chỉ được thu hoạch một lần mỗi năm, nguồn cung matcha từ đợt thu hoạch đầu tiên vốn đã rất hạn chế. Tuy nhiên, nhu cầu đối với các loại matcha khác cũng đang tăng cao, khiến tình trạng khan hiếm trở nên phổ biến hơn.
Trong những năm gần đây, nhu cầu đối với bột matcha đã tăng vọt trên toàn thế giới. Kametani Tea, một công ty có trụ sở tại tỉnh Nara, chuyên thu mua lá tencha (lá trà chưa xay, nguyên liệu thô để làm matcha) từ các nông dân ở miền Tây Nhật Bản, chế biến thành matcha và cung cấp cho các công ty đồ uống và nhà bán buôn trong nước và quốc tế, đã chứng kiến sự tăng trưởng này. Jason Eng, người quản lý quan hệ đối tác kinh doanh tại Kametani, cho biết công ty đã tăng sản lượng khoảng 10% mỗi năm kể từ năm 2019. Ông chia sẻ: "Chúng tôi phải làm thêm giờ rất nhiều, thậm chí cả cuối tuần, chỉ để theo kịp nhu cầu".
Mùa thu hoạch trà năm 2025, dự kiến bắt đầu vào khoảng tháng 4, sẽ bổ sung nguồn cung và mang lại một chút nhẹ nhõm tạm thời. Tuy nhiên, đây không phải là giải pháp lâu dài. Theo Fumi Ueki, trưởng nhóm thương hiệu Leaf Brand thuộc công ty Ito En, công ty trà lớn nhất Nhật Bản, tiêu thụ matcha, đặc biệt là ở thị trường quốc tế, "đã đạt mức cao kỷ lục vào năm ngoái". Nếu xu hướng này tiếp tục, ngành trà Nhật Bản sẽ cần phải có những thay đổi đáng kể để đáp ứng nhu cầu.
Lý giải cơn sốt matcha: Sức khỏe, mạng xã hội và xu hướng tiêu dùng
Mặc dù tiêu thụ trà xanh và matcha tại Nhật Bản đã giảm trong vài thập kỷ qua, phần còn lại của thế giới lại đang tiêu thụ matcha nhiều hơn bao giờ hết. Theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản (MAFF), Nhật Bản đã sản xuất 4.176 tấn matcha vào năm 2023, gần gấp ba lần so với 1.471 tấn vào năm 2010. Trong vòng 5 năm qua, sản lượng matcha đã đạt đến một bước ngoặt quan trọng: hiện nay, hơn một nửa lượng matcha sản xuất tại Nhật Bản được xuất khẩu.
Nhiều chuyên gia trong ngành nhận định rằng sự quan tâm ngày càng tăng đối với sức khỏe và lối sống lành mạnh, đặc biệt là sau đại dịch, là một trong những yếu tố chính thúc đẩy sự phổ biến của matcha. Matcha được biết đến với nhiều lợi ích sức khỏe, chẳng hạn như hàm lượng chất chống oxy hóa cao và khả năng tăng cường năng lượng mà không gây ra cảm giác bồn chồn như cà phê. Ueki cho biết: "Chúng tôi đã thực hiện một cuộc khảo sát với du khách nước ngoài đến Nhật Bản tại các cửa hàng bách hóa của mình và nhận thấy rằng họ rất quan tâm đến lợi ích sức khỏe của matcha".
Mọi người không chỉ uống matcha vì hương vị đặc trưng mà còn vì những lợi ích sức khỏe mà nó mang lại. Ueki tin rằng nếu có thể quảng bá rộng rãi hơn những lợi ích này đến phần còn lại của thế giới, nhu cầu toàn cầu đối với matcha sẽ còn tăng cao hơn nữa.
Bên cạnh đó, sự bùng nổ của nội dung liên quan đến matcha trên mạng xã hội cũng góp phần mở rộng thị trường ở những khu vực mà trước đây matcha gần như chưa từng được biết đến. Shiori Yuen, người đứng đầu bộ phận kinh doanh quốc tế của Yamasan, một công ty trà ở Uji, tỉnh Kyoto, cho biết trong 3 năm qua, Yamasan đã nhận được nhiều đơn đặt hàng bán buôn hơn từ các khu vực mới như châu Phi và Trung Đông, trong đó Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) là một trong những nước tiêu thụ hàng đầu. Bà giải thích: "Trên mạng xã hội địa phương và cả Instagram, mọi người bắt đầu pha chế matcha latte hoặc thậm chí matcha có hương vị với siro, vì vậy đây là một trong những lý do khiến xu hướng ở Trung Đông tiếp tục phát triển".
Thách thức trong việc tăng sản lượng matcha: Không đơn giản như tưởng tượng
Nếu nhu cầu matcha trên toàn cầu tiếp tục tăng, tại sao không đơn giản là tăng sản lượng để đáp ứng? Đáng tiếc, giải pháp không hề đơn giản như vậy. Quy trình sản xuất matcha bao gồm hai giai đoạn chính: trồng lá tencha và xay lá tencha thành bột matcha. Cả hai giai đoạn này đều có những hạn chế riêng, không thể dễ dàng mở rộng ngay lập tức.
Theo Yuen, ở Nhật Bản, không hẳn là thiếu đất để trồng thêm trà. Một số nhà sản xuất trà có thể mua thêm đất để trồng nhiều cây trà hơn. Tuy nhiên, cây trà cần đến 5 năm để trưởng thành. Vì vậy, ngay cả khi nông dân bắt đầu mở rộng diện tích trồng ngay bây giờ, vấn đề thiếu hụt matcha cũng không thể được giải quyết ngay lập tức.
Sau khi thu hoạch và làm khô lá trà, chúng cần được nghiền thành bột. Matcha có thể nhanh chóng mất đi hương vị tươi ngon sau khi xay, vì vậy, tốt nhất là bảo quản lá tencha nguyên vẹn và chỉ xay khi cần thiết. Tuy nhiên, máy nghiền matcha lại hoạt động rất chậm. Theo Simona Suzuki, đồng sáng lập Hiệp hội Trà Nhật Bản Toàn cầu, mỗi máy chỉ có thể nghiền khoảng 40 gram matcha mỗi giờ, chỉ đủ cho khoảng 10-12 ly matcha latte. Bà giải thích: "Bạn cần rất nhiều cối đá để sản xuất một lượng lớn matcha đạt chuẩn trà đạo. Và nếu nhu cầu tăng đột biến, sản xuất có thể bị quá tải, hạn chế số lượng matcha có thể được làm ra".
Thiếu hụt nông dân: Trở ngại lớn nhất của ngành trà Nhật Bản
Nhưng có lẽ trở ngại lớn nhất đối với việc tăng sản lượng matcha chính là sự thiếu hụt nông dân trồng trà. Dữ liệu của MAFF cho thấy số lượng nông dân trồng trà đã giảm mạnh từ hơn 53.000 người vào năm 2000 xuống chỉ còn 12.353 người vào năm 2020.
Suzuki tin rằng Nhật Bản hoàn toàn có khả năng sản xuất thêm matcha, nhưng nông dân cần được hỗ trợ nhiều hơn. Bà cho biết: "Gần đây, chúng tôi bắt đầu nghe tin chính phủ đang xem xét thay đổi chính sách cốt lõi để hỗ trợ chuyển đổi từ sản xuất trà lá rời sang sản xuất tencha". Trong khi chờ đợi những thay đổi từ chính sách, các nhà bán lẻ và nhà phân phối có thể chủ động bảo vệ nguồn cung bằng cách hợp tác với nhiều nhà sản xuất hơn.
Mặc dù có nhiều thách thức, nhu cầu đối với matcha vẫn chưa có dấu hiệu giảm nhiệt. Tại Kametani, Eng dự đoán khách hàng sẽ đặt hàng nhiều hơn 20-30% vào năm 2025 so với năm ngoái. Ông nhận định: "Nhu cầu đang tăng vọt. Chúng tôi chưa đến mức hết sạch hàng, nhưng mùa thu này sẽ rất căng thẳng với mọi người".
Ngành trà Nhật Bản đang đứng trước một ngã ba đường. Để đáp ứng cơn khát matcha toàn cầu, cần có những giải pháp đồng bộ và bền vững, từ việc hỗ trợ nông dân, đầu tư vào công nghệ sản xuất, đến việc quảng bá rộng rãi hơn nữa những lợi ích sức khỏe của matcha. Nếu không, nguy cơ thiếu hụt matcha sẽ không chỉ là tin đồn mà còn là một thực tế đáng lo ngại trong tương lai không xa.
Bảo An