"Nghiện" tỉnh táo: xu hướng đáng báo động của giới trẻ
Một khảo sát gần đây tại Singapore cho thấy một xu hướng đáng lo ngại: giới trẻ toàn cầu đang ngày càng phụ thuộc vào các loại nước tăng lực. Nhiều người thậm chí còn trộn cà phê đen với nước tăng lực để đạt được hiệu quả "tỉnh táo" tối đa. Thay vì nghỉ ngơi, bổ sung dinh dưỡng hợp lý, nhiều người lại chọn nước tăng lực như một giải pháp nhanh chóng để lấy lại năng lượng và tinh thần. Những người vận động quá sức do chơi thể thao cũng tìm đến nước tăng lực để bù đắp năng lượng đã mất. Đặc biệt, các tài xế lái xe đường dài thường xuyên sử dụng nước tăng lực để duy trì sự tỉnh táo và minh mẫn trong suốt hành trình.
Sở dĩ nhiều người coi nước tăng lực là "thần dược" bởi vì chúng tác động trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương. Bộ não và các cơ quan khác trong cơ thể cần một chất gọi là adenosine triphosphate (ATP) để tạo ra năng lượng, thúc đẩy hoạt động trí não và duy trì các chức năng sinh lý bình thường. ATP cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của tế bào và tăng cường sức dẻo dai của cơ bắp. Trong y học, adenosine thậm chí còn được sử dụng để điều trị rối loạn nhịp tim. Tuy nhiên, việc lạm dụng các loại đồ uống tăng lực để kích thích sản xuất ATP có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng.
Trước những ca tử vong liên quan đến việc sử dụng nước tăng lực, Văn phòng Khu vực Châu Âu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra khuyến cáo khẩn cấp về những nguy cơ tiềm ẩn của loại đồ uống này. Theo WHO, đồ uống chứa hàm lượng caffeine cao, mặc dù có thể ngon miệng, nhưng lại không có giá trị dinh dưỡng đáng kể và có thể gây ra béo phì cùng nhiều bệnh lý mãn tính khác, đặc biệt là khi vượt quá ngưỡng caffeine cho phép.
Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng ngộ độc caffeine có thể dẫn đến các triệu chứng như tim đập nhanh, loạn nhịp tim, tăng huyết áp, nôn mửa, rối loạn tâm thần và thậm chí tử vong. Nhiều quốc gia như Mỹ, Thụy Điển và Úc đã ghi nhận các trường hợp tử vong do sử dụng quá nhiều nước tăng lực. Đối với trẻ em, lượng calo rỗng trong nước tăng lực có thể gây ra cảm giác no giả, chán ăn, dẫn đến thiếu hụt các chất dinh dưỡng thiết yếu.
Tác hại không chỉ dừng lại ở thể chất
Nước tăng lực không có tác dụng bù nước và chất điện giải như nhiều người lầm tưởng. Ngược lại, hàm lượng đường cao trong nước tăng lực càng làm cơ thể mất nước và các chất điện giải quan trọng như natri, kali. Sự mất cân bằng này làm giảm hiệu quả luyện tập, tăng nguy cơ chấn thương và gây rối loạn phân bố nước, điện giải trong cơ thể.
Các chuyên gia tại Đại học Teesside và Đại học Newcastle đã tiến hành phân tích dữ liệu từ 57 nghiên cứu với sự tham gia của hơn 1,2 triệu thanh thiếu niên từ 9 đến 21 tuổi tại 21 quốc gia. Kết quả công bố trên tạp chí Public Health cho thấy mối liên hệ giữa việc tiêu thụ nước tăng lực và các vấn đề sức khỏe thể chất như chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, rối loạn nhịp tim và huyết áp cao.
Không chỉ dừng lại ở những tác động tiêu cực đến thể chất, nước tăng lực còn gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe tâm thần. Những thanh thiếu niên thường xuyên sử dụng nước tăng lực có nguy cơ cao mắc các chứng lo âu, trầm cảm, rối loạn ăn uống và thậm chí có hành vi tự làm hại bản thân. Các tác dụng phụ đáng lo ngại khác bao gồm tăng nguy cơ mắc bệnh hen suyễn, tiểu đường và sâu răng. Mặc dù các nghiên cứu không khẳng định nước tăng lực là nguyên nhân trực tiếp gây ra những vấn đề này, nhưng chúng cung cấp thêm bằng chứng về những tác hại tiềm tàng của loại đồ uống này đối với sức khỏe của giới trẻ.
Việc trộn lẫn đồ uống có cồn hoặc cà phê với nước tăng lực càng làm tăng nguy cơ đối với sức khỏe. Các nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu xã hội thuộc Trường Đại học Michigan, Mỹ, đã cảnh báo về những hậu quả khó lường của sự kết hợp này. Bà Rachel Wong, chuyên gia dinh dưỡng tại Bệnh viện đại học quốc gia Singapore (NUH), giải thích rằng việc pha nước tăng lực với cà phê làm tăng tổng hàm lượng caffeine, dẫn đến nguy cơ quá liều caffeine với các triệu chứng như tăng nhịp tim và huyết áp.
Khi pha nước tăng lực với rượu, tác dụng kích thích của caffeine có thể che giấu tình trạng say, khiến người dùng uống nhiều hơn và tăng nguy cơ ngộ độc rượu. Những sự kết hợp này cũng có thể gây ra các vấn đề về giấc ngủ và rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, đau dạ dày và mất nước do tác dụng lợi tiểu của caffeine.
Hành động của các quốc gia và lời kêu gọi bảo vệ trẻ em
Trước những nguy cơ ngày càng gia tăng, nhiều quốc gia đã và đang xem xét các biện pháp hạn chế việc bán và sử dụng nước tăng lực, đặc biệt là đối với trẻ em và thanh thiếu niên. Vào tháng 1/2024, Nghị sĩ Quốc hội Singapore Jean See Jinli đã đề xuất Bộ Y tế xem xét các biện pháp hạn chế việc bán đồ uống có hàm lượng caffeine cao, bao gồm cả nước tăng lực, cho người trẻ tuổi.
Một số nhóm vận động sức khỏe tại Đan Mạch cũng đang kêu gọi thắt chặt các quy định về nước tăng lực. Hội đồng Người tiêu dùng Đan Mạch và Cơ quan Thực phẩm Đan Mạch đặc biệt muốn ngăn chặn việc bán đồ uống chứa caffeine cho trẻ em dưới 16 tuổi. Bà Karin Breck, Giám đốc Chính sách tại Hội đồng Người tiêu dùng Đan Mạch, nhấn mạnh rằng đồ uống tăng lực không phù hợp với trẻ em vì caffeine có thể ảnh hưởng đến não bộ và cơ thể đang phát triển của trẻ.
Nhiều quốc gia như Latvia, Lithuania và Ba Lan đã áp dụng các quy định giới hạn độ tuổi đối với việc mua bán nước tăng lực. Vương quốc Anh cũng đang xem xét các biện pháp tương tự, và một số siêu thị tại đây đã tự nguyện áp dụng lệnh cấm bán nước tăng lực cho người dưới 16 tuổi.
Mặc dù nước tăng lực và các loại đồ uống "tỉnh táo" khác có thể mang lại hiệu quả tức thời trong việc tăng cường năng lượng và sự tập trung, nhưng những tác hại tiềm ẩn đối với sức khỏe thể chất và tinh thần là không thể xem thường. Việc lạm dụng và sử dụng không đúng cách các loại đồ uống này, đặc biệt là ở giới trẻ, đang đặt ra những thách thức lớn cho sức khỏe cộng đồng. Đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận một cách nghiêm túc về vấn đề này và có những hành động cụ thể để bảo vệ sức khỏe của bản thân và thế hệ tương lai. Việc tăng cường nhận thức, giáo dục về tác hại của nước tăng lực, cùng với các biện pháp quản lý chặt chẽ từ phía chính phủ, là những bước đi cần thiết để giảm thiểu những rủi ro do loại đồ uống này gây ra.
Bảo An