Đối mới tư duy về giáo dục

Thực tiễn nhiều năm qua khẳng định giáo dục đã có những bước tiến quan trọng. Nhưng trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới, khi khoa học - công nghệ thay đổi từng ngày và yêu cầu hội nhập ngày càng sâu, những cải thiện mang tính kỹ thuật không còn đủ. Đất nước đang cần một thế hệ công dân có tư duy độc lập, khả năng sáng tạo, năng lực hội nhập toàn cầu và bản lĩnh văn hóa vững vàng. Những yêu cầu đó đòi hỏi sự chuyển động từ gốc rễ, từ cách nghĩ, cách nhìn, cách tiếp cận của toàn bộ hệ thống giáo dục.

Tổng Bí thư nhấn mạnh: đổi mới tư duy không chỉ dừng lại ở việc chỉnh sửa chương trình, thay đổi phương pháp hay cải thiện quy trình quản lý. Đổi mới tư duy phải làm thay đổi vị trí mà chúng ta dành cho giáo dục trong chiến lược phát triển quốc gia. Nghĩa là xem giáo dục như động lực, như nguồn lực của phát triển; xem chất lượng là tiêu chí cao nhất; xem công bằng là nguyên tắc không thể bị xê dịch; xem việc đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho tương lai của đất nước. Khi nhận thức chuyển đổi đúng hướng, toàn bộ hệ thống sẽ được dẫn dắt bởi mục tiêu dài hạn thay vì xử lý tình thế.

Nhìn thẳng vào thực tiễn, có thể thấy nhiều hạn chế không xuất phát từ thiếu nguồn lực mà từ thiếu sự đột phá trong tư duy. Cơ chế quản lý còn nặng về thủ tục, trong khi sáng tạo lại chưa được khuyến khích đúng mức. Một số chính sách còn mang tính đối phó, rải đều, chưa thực sự tạo sự phân tầng và ưu tiên chiến lược. Nhiều nơi vẫn duy trì cách làm an toàn, khiến đổi mới chỉ dừng ở bề mặt. Nếu không mạnh dạn thay đổi tư duy, cải cách sẽ dễ rơi vào tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”, hoặc “trên quyết liệt, dưới thận trọng quá mức”.

Đặc biệt, tư duy về công bằng giáo dục phải được đặt lại cho đúng tầm. Công bằng không chỉ là bảo đảm mọi trẻ em được đến trường mà còn là bảo đảm trẻ em ở vùng khó khăn có cơ hội tiếp cận tri thức mới, công nghệ mới và kỹ năng mới. Nếu không thu hẹp khoảng cách này, sự bất bình đẳng sẽ kéo dài trong nhiều thế hệ và trở thành lực cản đối với phát triển chung. Đó cũng là lý do Tổng Bí thư yêu cầu ưu tiên cho vùng khó, vùng sâu, vùng xa không phải vì đặc ân mà vì đây là yêu cầu chiến lược để phát triển bền vững đất nước.

Nhân tố trung tâm của giáo dục vẫn là con người. Một nền giáo dục mạnh trước hết phải hình thành những con người mạnh về nhân cách, trí tuệ và trách nhiệm xã hội. Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, phẩm chất ấy càng quan trọng. Đó là khả năng phân biệt giá trị, khả năng đối thoại, ý thức công dân và tinh thần phụng sự Tổ quốc. Xây dựng con người toàn diện vì thế không chỉ là nhiệm vụ của nhà trường mà còn là trách nhiệm chính trị của ngành giáo dục và của toàn xã hội.

Trụ cột của công cuộc ấy chính là đội ngũ giáo viên. Không một cải cách nào có thể thành công nếu giáo viên không được giải phóng khỏi những rào cản vô hình: thủ tục rườm rà, áp lực hồ sơ, điều kiện làm việc hạn chế hay cơ chế đãi ngộ chưa tương xứng. Đổi mới tư duy phải đi đôi với đổi mới chính sách. Phải bảo vệ thầy cô khỏi những yêu cầu hình thức; phải khôi phục sự tôn trọng đúng nghĩa đối với lao động nghề giáo; phải coi đầu tư cho giáo viên là đầu tư cho chất lượng quốc gia. Đây không chỉ là vấn đề quản lý mà là vấn đề chiến lược.

Tư duy mới cũng đòi hỏi một tầm nhìn chủ động về hội nhập. Chúng ta không đi vay mô hình, càng không sao chép cách làm của bất kỳ quốc gia nào. Chúng ta hội nhập bằng sự tự tin, tiếp thu tinh hoa nhân loại nhưng giữ vững bản sắc Việt Nam. Đây là lời nhắc nhở sâu sắc: hội nhập mà không chọn lọc sẽ đánh mất chính mình; hội nhập có bản lĩnh mới tạo ra giá trị mới. Giáo dục Việt Nam phải trở thành điểm đến tri thức, là nơi người trẻ được chuẩn bị để bước vào thế giới rộng lớn mà vẫn giữ được bản lĩnh dân tộc.

Đổi mới tư duy cũng là đổi mới cách đầu tư. Đầu tư cho giáo dục không phải “chi cho phúc lợi”, càng không phải gánh nặng ngân sách. Đây là đầu tư sinh lợi lớn nhất, lợi ích bền nhất và lan tỏa rộng nhất. Vì vậy, bên cạnh ngân sách Nhà nước, phải có cơ chế minh bạch và cởi mở hơn để xã hội cùng tham gia. Khi tư duy về nguồn lực được mở rộng, giáo dục sẽ có khả năng phát triển theo chiều sâu, thay vì phụ thuộc vào một nguồn duy nhất.

Tất cả những yêu cầu như chất lượng, công bằng, nhân cách, đội ngũ, hội nhập, đầu tư… thực chất là những mắt xích của một hệ tư tưởng phát triển giáo dục thống nhất. Khi tư duy đã rõ, hành động sẽ thống nhất; khi hành động thống nhất, chuyển biến sẽ đến thực chất. Bài phát biểu của Tổng Bí thư vì thế không chỉ là thông điệp chỉ đạo mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm chính trị của toàn ngành, của từng địa phương, từng cơ sở giáo dục và của mỗi cán bộ làm công tác giáo dục.

Trong bối cảnh cạnh tranh tri thức toàn cầu, một nền giáo dục trì trệ sẽ khiến đất nước tụt lại. Nhưng một nền giáo dục được dẫn dắt bởi tư duy đổi mới sẽ mở ra con đường phát triển dài lâu. Đây là thời điểm phải lựa chọn hoặc tiếp tục những điều chỉnh nhỏ, hoặc dũng cảm bước sang tư duy mới- tư duy kiến tạo, tư duy dài hạn, tư duy đặt tương lai đất nước lên trên mọi tính toán cục bộ.

Đổi mới tư duy không phải là khẩu hiệu. Đó là mệnh lệnh của thực tiễn, là yêu cầu của Đảng và là khát vọng của nhân dân. Khi tư duy đổi mới thật sự, giáo dục sẽ tìm thấy sức mạnh để bứt phá; đất nước sẽ có nền tảng vững chắc để phát triển nhanh và bền vững. Đó chính là tinh thần cốt lõi mà Tổng Bí thư gửi gắm: đổi mới phải thực chất, mạnh mẽ và hướng tới tương lai Việt Nam hùng cường./.