Đứng trước tình hình hạn hán, xâm nhập mặn và những biến động bất thường của thời tiết, từ năm 2020, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT), thông qua Cục Trồng trọt và sự hỗ trợ của Trung tâm Nông nghiệp nhiệt đới quốc tế (CIAT), đã triển khai thử nghiệm Bản tin Thời tiết Nông vụ tại một số tỉnh ĐBSCL. Sáng kiến này không chỉ mang lại hiệu quả rõ rệt mà còn đang được nhân rộng, trở thành giải pháp thiết thực giúp nông dân ứng phó với biến đổi khí hậu và tối ưu hóa hoạt động sản xuất.
Từ những bước đi ban đầu tại 7 tỉnh gồm Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng, An Giang, Kiên Giang, Tiền Giang và Trà Vinh, đến năm 2023, Bộ NN&PTNT đã chính thức ra Quyết định số 1033/QĐ-BNN-TT, giao nhiệm vụ nhân rộng mô hình này tại tất cả 13 tỉnh, thành vùng ĐBSCL. Tính đến tháng 10/2024, tổng cộng đã có 1.016 nhóm Zalo với 55.774 thành viên trực tiếp nhận thông tin, đồng thời có hơn 278.000 nông dân được tiếp cận gián tiếp qua các hoạt động chia sẻ, truyền thông. Bản tin được xây dựng với nội dung chi tiết, dễ hiểu và cung cấp đầy đủ thông tin dự báo thời tiết, độ mặn, thủy triều cũng như các cảnh báo dịch hại. Đây là công cụ giúp nông dân đưa ra quyết định kịp thời trong các khâu từ gieo trồng, bón phân, phun thuốc, đến thu hoạch, góp phần giảm thiểu thiệt hại do thời tiết bất lợi hoặc sâu bệnh.
Những lợi ích mà Bản tin Thời tiết Nông vụ mang lại có thể được minh chứng rõ ràng qua thực tiễn sản xuất tại địa phương. Một kết quả khảo sát trong nông dân do nhóm dự án thực hiện cho thấy, trên 90% nông dân tham khảo thông tin từ bản tin thời tiết nông vụ và 72% nông dân điều chỉnh chăm sóc cây trồng sau khi sử dụng bản tin. Ngoài ra, thông qua việc sử dụng bản tin thời tiết nông vụ vào sản xuất nông nghiệp, 73 - 82% nông dân giảm việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật; 63 - 86% nông dân giảm sử dụng phân bón. Đặc biệt, 44 - 85% nông dân tiết kiệm được chi phí, tăng năng suất cây trồng.
Từ góc độ quản lý, bản tin cũng hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc vận hành hiệu quả hệ thống thủy lợi, điều tiết nguồn nước phục vụ tưới tiêu. Đặc biệt, các dự báo ngắn hạn từ 3 đến 6 ngày đã giúp các địa phương phối hợp tốt hơn trong việc ứng phó với xâm nhập mặn và hạn hán.
Một điểm nổi bật khác của Bản tin Thời tiết Nông vụ là khả năng thích ứng linh hoạt với các điều kiện khác nhau tại từng địa phương. Tại những vùng chịu tác động nặng nề từ hạn mặn như Bến Tre, thông tin về độ mặn của nước giúp nông dân bố trí thời gian bơm tưới hợp lý, tránh gây hại cho cây trồng. Đối với các vùng đất phù sa màu mỡ như An Giang, thông tin dự báo lũ lụt lại đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ mùa màng. Tính linh hoạt này khiến bản tin trở thành công cụ không thể thiếu đối với người dân ĐBSCL trong bối cảnh thời tiết ngày càng bất ổn.
Ngoài việc mang lại hiệu quả kinh tế, bản tin còn góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững của ngành nông nghiệp. Việc sử dụng bản tin giúp giảm thiểu số lần phun thuốc trừ sâu, bón phân, từ đó không chỉ giảm chi phí mà còn hạn chế tác động xấu đến môi trường. Tại hội thảo sơ kết vụ đông xuân 2023–2024, các đại biểu đã nhấn mạnh vai trò của bản tin trong việc hỗ trợ kế hoạch sản xuất 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, giảm phát thải khí nhà kính. Đây là minh chứng rõ ràng cho sự gắn kết giữa ứng dụng công nghệ và bảo vệ môi trường trong sản xuất nông nghiệp.
Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả, chương trình vẫn đối mặt với một số thách thức. Một số nông dân lớn tuổi hoặc ít tiếp cận công nghệ còn gặp khó khăn trong việc sử dụng các kênh thông tin điện tử như Zalo. Ngoài ra, cần thêm các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ địa phương trong việc phân tích, truyền đạt thông tin từ bản tin tới bà con. Việc mở rộng phạm vi triển khai đến các vùng lân cận cũng đòi hỏi sự đầu tư không nhỏ về tài chính và nguồn lực.
Nhìn chung, Bản tin Thời tiết Nông vụ đã chứng minh vai trò quan trọng trong việc hiện đại hóa nền nông nghiệp tại ĐBSCL. Không chỉ là công cụ hỗ trợ sản xuất, bản tin còn là cầu nối giúp người nông dân tiếp cận với thông tin khoa học và các giải pháp ứng phó hiệu quả trước biến đổi khí hậu. Với những thành quả đã đạt được, đây không chỉ là một sáng kiến mà còn là bước tiến dài trong hành trình phát triển bền vững của ngành nông nghiệp Việt Nam. Việc tiếp tục cải tiến, nhân rộng và hỗ trợ nông dân sử dụng bản tin sẽ là chìa khóa quan trọng để đảm bảo sự ổn định và thịnh vượng cho một trong những vùng đất nông nghiệp trọng điểm của cả nước.