Thời gian qua, Việt Nam luôn chú trọng mở rộng thị trường xuất khẩu nông sản sang các nước châu Âu, nhất là từ khi Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA) có hiệu lực. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Việt Nam mới chỉ chủ yếu tập trung vào thị trường Tây Âu truyền thống; trong khi lại chưa khai thác được tiềm năng lớn từ các nước Bắc Âu.
So với các nước ASEAN, Việt Nam hiện là nước xuất khẩu nông sản sang thị trường Bắc Âu nhiều nhất, tuy nhiên thị phần cũng mới chiếm chưa tới 1%. Để thúc đẩy xuất khẩu mạnh mẽ sang thị trường giàu tiềm năng này, nông sản Việt cần chú trọng hơn tới nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu cũng như các yếu tố về sản xuất bền vững.
Theo Thương vụ Việt Nam tại Thụy Điển (kiêm nhiệm Đan Mạch, Na Uy, Iceland và Latvia), Bắc Âu gồm 5 nước: Thụy Điển, Đan Mạch, Na Uy, Phần Lan, Iceland. Đây là các nước nhỏ nhưng có nền kinh tế mở, hiện đại. Dân số tuy ít (khoảng 25 triệu dân) nhưng có mức thu nhập cao. Trong năm 2021, 4/5 nước Bắc Âu nằm trong “top” 10 quốc gia có mức thu nhập bình quân cao nhất thế giới.
Năm 2021, các nước Bắc Âu nhập khẩu khoảng 6,5 tỷ USD mặt hàng nông sản, trong đó rau củ quả là 4,8 tỷ USD; trà, cà-phê, gia vị là 1,2 tỷ USD; ngũ cốc là 503 triệu USD. Tuy nhiên, lượng nhập khẩu từ Việt Nam còn khá nhỏ, cụ thể: nhập khẩu rau củ quả đạt 24,2 triệu USD, trong đó hạt điều chiếm 21,7 triệu USD; trà, cà-phê, gia vị là 12 triệu USD.
Riêng 3 nước Bắc Âu (Thụy Điển, Đan Mạch, Na Uy) nhập khẩu khoảng 6,5 tỷ USD nông sản (4,8 tỷ USD rau quả; 1,2 tỷ USD trà, cà phê, gia vị; 503 triệu USD ngũ cốc). Trong đó, nhập khẩu từ Việt Nam chỉ khoảng hơn 40 triệu USD, chủ yếu là hạt điều 21,7 triệu USD; cà phê 7,2 triệu USD; gạo 5,5 triệu USD; hạt tiêu 4 triệu USD; các mặt hàng khác 2 triệu USD.
Trong khu vực Bắc Âu, 3 thị trường chính của hàng Việt Nam là Thụy Điển, Đan Mạch và Na Uy. Các mặt hàng nông sản XK chính vào khu vực gồm: rau, củ, quả; trà, cà phê, gia vị và ngũ cốc.
Với riêng thị trường Thụy Điển, 4 mặt hàng nông sản gồm cà phê chưa rang, chưa khử caffeine; hạt điều đã bóc vỏ; gạo đã xát toàn bộ hoặc sơ bộ và hạt tiêu nguyên hạt có khá nhiều triển vọng thúc đẩy XK.
Cụ thể, với mặt hàng cà phê chưa rang, chưa khử caffein (HS090111), Việt Nam XK 2,5 tỷ USD năm 2021. Thụy Điển là nước tiêu thụ cà phê tính trên đầu người đứng thứ 6 thế giới, trung bình 8,2kg/người/năm. Hàng năm, Thụy Điển NK 305 triệu USD cà phê nhưng NK từ Việt Nam mới khoảng 5,3 triệu USD.
Tương tự, với mặt hàng hạt điều đã bóc vỏ, hiện Thụy Điển nhập khẩu khoảng 27 triệu USD/năm. Tuy nhiên, tăng trưởng nhập khẩu điều của Thụy Điển trong 5 năm qua là 4%/năm nên trong các năm tới thị trường này sẽ nhập khẩu nhiều hơn, dự kiến khoảng 31 triệu USD/năm. Thụy Điển nhập khẩu điều chủ yếu từ Việt Nam và các nước trung gian trong khu vực. ITC tính toán, Việt Nam có thể cung cấp gần như toàn bộ điều cho thị trường Thụy Điển.
Dư địa thị trường EU nói chung, Bắc Âu nói riêng cho nông sản Việt còn khá lớn, song hàng Việt cũng đối mặt không ít thách thức khi muốn tiến sâu hơn vào thị trường này.
Thực tế, EU quy định rất khắt khe về nguồn gốc xuất xứ, vệ sinh an toàn thực phẩm. Trong khi đó, doanh nghiệp Việt chưa có sự xuất hiện thường xuyên, định kỳ để nắm bắt thị trường, các biến động về chính sách, hàng rào kỹ thuật. Một trong những thách thức nổi cộm là Việt Nam đang thiếu thương hiệu nông sản lớn. Nông sản XK vào thị trường EU nói riêng, Bắc Âu nói riêng chủ yếu dựa vào các thương hiệu tại những thị trường này”.
Bên cạnh đó, thị trường Bắc Âu nói riêng và EU nói chung có những tiêu chuẩn ngày càng khắt khe. doanh nghiệp rất cần tư vấn về kỹ thuật, nâng cao năng suất nhà máy. Giải quyết các khó khăn cần sự vào cuộc giúp đỡ của Bộ NN&PTNT cũng như các đơn vị liên quan.
Ngoài ra, người dân Bắc Âu ngày càng có xu hướng tiêu dùng thực phẩm hữu cơ với các phương pháp sản xuất bền vững. Do đó, muốn chinh phục thị trường Bắc Âu, các DN cần lưu ý đến vấn đề kinh tế tuần hoàn, sản xuất bền vững, trách nhiệm xã hội, thương mại công bằng. Đối với thực phẩm, các DN nên hướng đến sản phẩm có lợi cho sức khỏe, sản phẩm an toàn, sản phẩm hữu cơ, sản phẩm mới lạ và đặc sản vùng miền, sản phẩm tiện lợi.
Bên cạnh đó, người tiêu dùng Bắc Âu rất ý thức vấn đề bảo vệ môi trường, thường quan tâm đến nhãn mác. Tại Bắc Âu, nhãn sinh thái thiên nga Bắc Âu là nhãn sinh thái chính thức của tất cả các nước Bắc Âu. Cơ quan nhãn sinh thái Bắc Âu nỗ lực trong việc giảm tác động môi trường từ sản xuất và tiêu dùng, đồng thời giúp người tiêu dùng và người mua dễ dàng lựa chọn hàng hóa và dịch vụ tốt nhất cho môi trường. Do vậy, các sản phẩm được dán nhãn sinh thái sẽ dễ dàng được tiêu thụ tại các thị trường Bắc Âu.
Bảo Anh (t/h)