Giữa miền biên viễn hùng vĩ, nơi núi đá trùng điệp nối liền trời xanh và con người sống hoà mình cùng thiên nhiên, Hà Giang hiện lên như một khúc sử thi bất tận của đất và người. Không chỉ là mảnh đất địa đầu Tổ quốc với vẻ đẹp hoang sơ và hùng vĩ, Hà Giang còn sở hữu một báu vật quý giá trà Shan tuyết cổ thụ. Ở đây, cây chè không đơn thuần là nông sản, mà là linh hồn của bản làng, là mạch ngầm văn hóa truyền đời của bao thế hệ người Mông, Dao, Tày sống giữa đại ngàn.
Người dân thu hái chè vụ xuân.
Từ thổ nhưỡng đặc biệt đến thức quà độc đáo
Hiếm có nơi nào trên dải đất hình chữ S lại hội tụ đủ những điều kiện lý tưởng cho cây chè như Hà Giang. Trên những đỉnh núi cao từ 1.200–1.500m như Lũng Phìn (Đồng Văn), Phìn Hồ (Hoàng Su Phì) hay Tham Vè, Bó Đướt (Vị Xuyên), cây chè Shan tuyết cổ thụ mọc lên tự nhiên, rễ bám sâu vào lòng đất đá, vươn mình trong sương mù quanh năm và hấp thụ nguồn nước khoáng ngầm giàu dinh dưỡng. Không qua bất kỳ sự can thiệp nào từ con người, cây chè sinh trưởng mạnh mẽ, tạo ra những búp chè to, phủ lông trắng mịn như tuyết – cái tên “Shan tuyết” cũng từ đó mà ra.
Tỉnh Hà Giang có trên 18.600 ha chè Shan tuyết, chiếm khoảng 90% tổng diện tích chè toàn tỉnh.
Nhưng điểm độc đáo không chỉ nằm ở nơi chè mọc, mà còn ở tuổi đời của chúng. Nhiều gốc chè ở Hà Giang có tuổi từ 100 đến hơn 300 năm – được xem là “di sản sống” của vùng cao nguyên đá. Đến nay, Hà Giang đã có hơn 1.600 cây chè Shan tuyết cổ thụ được công nhận là Cây Di sản Việt Nam – con số nhiều nhất cả nước. Điều đó không chỉ minh chứng cho sự quý hiếm, mà còn là khẳng định về giá trị văn hoá, sinh học của giống chè đặc biệt này.
Hành trình nâng tầm giá trị – Từ núi cao ra thế giới
Tỉnh Hà Giang hiện có trên 20.000 ha chè, trong đó hơn 18.600 ha là chè Shan Tuyết – chiếm tới 90% diện tích chè toàn tỉnh. Những năm gần đây, Hà Giang đã nỗ lực không ngừng để đưa cây chè thoát khỏi hình ảnh một loại nông sản truyền thống, vươn lên thành sản phẩm giá trị cao. Việc ứng dụng mô hình sản xuất hữu cơ, đạt tiêu chuẩn EU với hơn 1.196 ha và chứng nhận VietGAP trên diện tích ngày càng mở rộng cho thấy định hướng rõ ràng về phát triển bền vững.
Đáng chú ý, sản phẩm trà Shan tuyết của Hợp tác xã Phìn Hồ (Hoàng Su Phì) đã được công nhận OCOP 5 sao cấp quốc gia – bước đệm quan trọng để trà Shan tuyết Hà Giang tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Không ít lần, sản phẩm trà cổ thụ nơi đây được giới thiệu tại các hội chợ quốc tế và được các chuyên gia, nhà buôn nước ngoài đánh giá cao cả về chất lượng lẫn giá trị văn hoá.
Văn hoá sống được gìn giữ qua từng búp chè
Ở Hà Giang, chè không chỉ là cây trồng, mà là một phần cuộc sống. Trong nếp sống của người Mông, người Dao, cây chè Shan tuyết như một người bạn đồng hành qua bao mùa nắng gió. Họ không trồng chè theo cách công nghiệp, mà chăm chè như chăm một linh vật thiêng liêng của núi rừng. Họ chỉ hái chè vào lúc sáng sớm, khi sương còn đọng trên lá và lớp “tuyết trắng” còn nguyên vẹn. Kỹ thuật chế biến cũng mang tính thủ công, được truyền qua nhiều thế hệ – từ cách sao chè giữ nguyên mùi hương, đến cách vò tay nhẹ để không làm tổn thương búp non.
Tách trà Shan tuyết Hà Giang không chỉ là thức uống. Đó là một lát cắt văn hoá, là tinh hoa hội tụ của núi rừng và bàn tay con người. Màu nước vàng sánh như mật, hương thơm dịu mát, vị đắng nhẹ rồi ngọt hậu kéo dài tất cả tạo nên một hành trình vị giác khó quên. Với người Hà Giang, mời nhau chén trà là mời cả tấm lòng, là thể hiện sự gắn kết và niềm tự hào về di sản quê hương.
Kỹ thuật chế biến chè tại Hà Giang mang tính thủ công, được truyền đời, chú trọng từ cách sao giữ hương đến vò tay nhẹ để bảo vệ búp non.
Trà – Biểu tượng của xu hướng sống xanh và lành
Không chỉ mang giá trị bản địa, trà Shan tuyết còn đang là biểu tượng mới cho xu hướng tiêu dùng xanh, sống lành của người Việt hiện đại và cộng đồng quốc tế. Với hàm lượng polyphenol cao, giàu chất chống oxy hoá và các vi chất tự nhiên, trà Shan tuyết giúp thanh lọc cơ thể, hỗ trợ tiêu hoá, làm đẹp da và bảo vệ tim mạch. Trong một thế giới ngày càng đề cao sức khoẻ và bền vững, sản phẩm trà hữu cơ Shan tuyết Hà Giang có đầy đủ tiềm năng để trở thành đại diện tiêu biểu của Việt Nam trên thị trường toàn cầu.
Hà Giang nơi chè là văn hoá sống, không phải là một câu ví von, mà là hiện thực được minh chứng qua thời gian, qua từng gốc chè cổ thụ, từng người làm trà tỉ mỉ, và từng ly trà thơm ngát mang theo cả tâm hồn của vùng cao. Trong tương lai, với chiến lược phát triển bài bản, gìn giữ truyền thống kết hợp đổi mới sáng tạo, trà Shan tuyết Hà Giang hoàn toàn có thể trở thành biểu tượng văn hoá và kinh tế của Việt Nam trên bản đồ thế giới.