Người xưa từng dạy: trình độ là cái Tài, thái độ là cái Đức. Thái độ ứng xử với các tình huống trong cuộc sống vô cùng quan trọng, nó quyết định kết quả của mối quan hệ, hành động của mỗi cá nhân. Để có được cách ứng xử văn minh, khôn khéo, hợp lý ai cũng cần kỹ năng sống.
Ảnh minh họa
Trước đây, người ta hay nói người trẻ chưa trải đời nên thiếu kinh nghiệm sống, cần được người đi trước chỉ bảo. Nay, điều này vẫn đúng, song chỉ là đúng một phần, bởi ngay từ khi đi học mẫu giáo bé, trẻ em đã được tiếp cận phương thức giáo dục mới, hiện đại, sát thực tế, đầy ắp những thông tin của cuộc sống đời thường. Sự “va đập” trong đời sống với bạn bè, thầy cô nơi trường lớp, những hoạt động trải nghiệm trong và ngoài trường sẽ giúp các em “ngộ” ra biết bao điều để trưởng thành sớm trước tuổi. Nhiều bậc ông bà nhận xét, trẻ con bây giờ thông minh thật, già trước tuổi là thế!
Quá trình trưởng thành của lớp trẻ, theo từng độ tuổi thường gắn với các tổ chức: đội thiếu niên nhi đồng, đội thiếu niên tiền phong, đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh và Hội liên hiệp thanh niên Việt Nam. Ngoài sự giáo dưỡng của gia đình, nhà trường và xã hội, các em còn nhận được sự chỉ bảo, định hướng tư tưởng, hành động của các tổ chức trên. Sinh hoạt trong các tổ chức này là mơ ước của hầu hết các em. Được kết nạp vào Đội, vào Đoàn đòi hỏi sự phấn đấu nghiêm túc của từng em. Nếu em nào trải qua quy trình ấy sẽ có được bước khởi đầu cuộc đời thuận lợi hơn. Bác Hồ dạy “ Vì lợi ích mười năm phải trồng cây. Vì lợi ích trăm năm phải trồng người”.Để cây phát triển mạnh, thân khỏe, thẳng, cần giống tốt, chăm vun sới thật kỹ, thường xuyên bắt sâu, nhổ cỏ; được uốn chỉnh từ khi thân còn non nớt. Nuôi dạy con người khó khăn hơn, nhưng có nhiều điểm tương đồng về chăm sóc tỷ mỷ, nhẹ nhàng như trồng cây vậy.
Những dữ liệu về thanh niên vi phạm pháp luật hàng năm, số đang phải chấp hành các mức hình phạt của pháp luật cùng phân tích về kết quả giáo dục sau khi được trở lại công dân bình thường; những phân tích đánh giá khoa học về nguyên nhân họ vi phạm... sẽ giúp chúng ta có cách nhìn thấu đáo hơn thực trạng thanh thiếu niên hiện nay.
Hàng ngày tiếp nhận thông tin từ báo chí, truyền thông về các vụ tàng trữ, buôn bán, vận chuyển, sử dụng ma túy, chất gây nghiện; tổ chức đánh bạc, cá độ, lừa đảo trục lợi kiếm tiền, khiêu khích đánh nhau...qua mạng xã hội; vi phạm các hoạt động mại dâm, các đường dây kêu gọi mọi người chọn “ việc nhẹ lương cao” cho thấy nhiều vấn đề xã hội đang nổi lên rất đáng quan tâm. Trong các vụ việc tiêu cực ấy, thanh thiếu niên chiếm tỷ lệ không nhỏ. Một trong những nguyên nhân của thực trạng trên là do họ không được trang bị kỹ năng sống đầy đủ. Trước sức hút của ma lực đồng tiền, sự giàu sang, đổi đời nhanh chóng; làm việc nhẹ nhàng mà lại kiếm được nhiều tiền...mà hình thành lòng tham vô độ. Nó khiến họ mờ mắt, bất chấp tất cả mà vi phạm pháp luật.
Người được trang bị kỹ năng sống thường tỉnh táo, bình tĩnh xem xét, cân nhắc thiệt hơn trước những lời mời chào, lời dụ dỗ, sự mua chuộc; họ có thể nhận biết, tự đấu tranh để kìm hãm lòng tham, nhận ra những bất hợp lý khi tiếp nhận thông tin. Trình độ văn hóa, bằng cấp, từng trải cuộc sống không ngăn được bản năng ham muốn của con người trước tiền tài, vật chất và tình cảm. Nếu có kiến thức về kỹ năng sống sẽ giúp họ tự đấu tranh với “con quỷ” trong người mình, gạt bỏ ra khỏi suy nghĩ, kiềm chế được đòi hỏi bản thân để chiến thắng chính mình. Ngay cả khi họ còn do dự chưa dám quyết định thì kỹ năng sống cũng chỉ cho họ cách giải quyết hợp lý, khôn ngoan - nhờ sự tư vấn, giúp đỡ của người khác.
Vậy, kỹ năng sống là gì? Thật ra, đó là những kiến thức rất gần gũi với mỗi người được giả định thành nhiều tình huống thường diễn ra trong cuộc sống. Đương nhiên, những tình huống đó luôn bất lợi, tác động tiêu cực, thậm chí hủy hoại tương lai, sự nghiệp, cuộc sống, thậm chí tính mạng của mình. Nói một cách đơn giản đó là những cám dỗ đời thường. Theo mỗi tình huống đó, bạn sẽ được thầy, cô, cha mẹ, người từng trải hướng dẫn mình cách ứng xử, giải quyết hợp tình, hợp lý.
Đoàn, đội, hội là các tổ chức chính trị - xã hội, một trong những tổ chức quan trọng cần hợp tác chặt chẽ, thường xuyên để tham vấn xây dựng nội dung các khóa học về kỹ năng sống cho từng lứa tuổi. Trước mắt, nên phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước về thanh thiếu niên, tổ chức liên quan tìm hiểu, phân loại thanh thiếu niên, giúp các đối tượng đang gặp khó khăn trong cuộc sống, về kinh tế, về mối quan hệ gia đình, quan hệ xã hội... hóa giải nhu cầu của họ. Quý 3/2025, cả nước ghi nhận 1,6 triệu thanh niên (11,5% thanh niên cả nước) không có việc làm, không tham gia học tập, đào tạo cũng nên được xem là thông tin cần suy ngẫm, không loại trừ cũng là nguyên nhân mà trong số học có người đi lầm đường lạc lối. Đây là trách nhiệm của toàn xã hội, không chỉ riêng ai.