Từ Bắc chí Nam, dải đất hình chữ S không chỉ nổi tiếng với cảnh quan thiên nhiên đa dạng mà còn tự hào sở hữu một nền ẩm thực phong phú, tinh tế. Mỗi vùng miền đều mang đến những trải nghiệm vị giác độc đáo, mỗi món ăn đều là một câu chuyện kể về lịch sử, văn hóa và con người Việt Nam. Đặc biệt, 32 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia liên quan đến ẩm thực chính là minh chứng rõ nét cho sự đa dạng và giá trị truyền thống của kho tàng ẩm thực Việt.
1. Nghề làm bánh tráng phơi sương Trảng Bàng (Tây Ninh)
Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng, món ăn dân dã mà tinh tế, mang đậm hồn quê của vùng đất Tây Ninh. Ra đời từ thế kỷ XVIII, do những người dân Bình Định di cư mang theo nghề làm bánh tráng truyền thống. Ban đầu chỉ có bánh tráng nhúng và nướng, sau này người dân sáng tạo ra loại bánh tráng phơi sương độc đáo.
Bánh tráng mỏng tang, được phơi dưới nắng cho đến khi se lại, mang hương vị đặc trưng của nắng gió miền Nam. Khi thưởng thức, thực khách sẽ cảm nhận được vị mềm dẻo, dai dai, hòa quyện cùng hương thơm của gạo. Bánh tráng phơi sương thường được dùng để cuốn với thịt luộc, rau sống, chấm nước mắm chua ngọt, tạo nên món ăn ngon miệng, khó cưỡng.
2. Nghề khai thác yến sào Thanh Châu (Quảng Nam)
Nghề khai thác yến sào ở Thanh Châu, Hội An đã có bề dày lịch sử hàng trăm năm. Những di tích tín ngưỡng như miếu Tổ nghề yến ở Cẩm Thanh, Bãi Hương - Cù Lao Chàm cùng những truyền thuyết dân gian về sự tích Nàng Yến là minh chứng cho lịch sử lâu đời của nghề này. Nghề khai thác yến sào không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa, tín ngưỡng đặc sắc của người dân xứ Quảng. Yến sào được xem là món ăn quý giá, bổ dưỡng, thường được dùng để bồi bổ sức khỏe, tăng cường sức đề kháng.
3. Nghề làm bánh tráng Mỹ Lồng (Bến Tre)
Làng nghề bánh tráng Mỹ Lồng, Bến Tre nổi tiếng với loại bánh tráng dừa thơm ngon, giòn rụm. Ban đầu, người dân chỉ làm bánh tráng nem dùng để cuốn. Đến năm 1960, bánh tráng dừa ra đời, nhanh chóng trở thành sản phẩm đặc trưng của làng nghề. Bánh tráng được làm từ bột gạo, nước cốt dừa, phơi dưới nắng cho đến khi khô giòn. Khi nướng trên lửa than, bánh tráng tỏa ra mùi thơm quyến rũ, vị ngọt béo của dừa hòa quyện cùng vị mặn mà của muối tạo nên hương vị khó quên.
4. Nghề làm bánh phồng Sơn Đốc (Bến Tre)
Làng nghề bánh phồng Sơn Đốc, Bến Tre với hơn 100 năm lịch sử, nổi tiếng với loại bánh phồng xốp, giòn tan. Bánh được làm từ nếp ngỗng, trải qua nhiều công đoạn chế biến tỉ mỉ, từ xay bột, nhào bột, cán mỏng, phơi khô đến nướng trên lửa than. Khi nướng, bánh phồng nở to, vàng ươm, tỏa mùi thơm phức. Bánh phồng Sơn Đốc thường được dùng trong các dịp lễ Tết, là món quà quê giản dị mà đậm đà tình nghĩa.
5. Nghề muối ba khía (Cà Mau)
Nghề muối ba khía ở Cà Mau, gắn liền với đời sống của người dân vùng sông nước. Ba khía được đánh bắt từ rừng ngập mặn, sau đó đem muối với muối hạt, đường, ớt, tỏi... tạo nên món ăn đậm đà hương vị biển cả. Ba khía muối có thể ăn kèm với cơm trắng, cháo trắng hoặc dùng làm nguyên liệu chế biến các món ăn khác.
6. Nghề gác kèo ong (Cà Mau)
Nghề gác kèo ong ở Cà Mau, hình thành từ cuối thế kỷ XIX, là nghề độc đáo của người dân vùng U Minh. Người dân tận dụng những thân cây tràm nghiêng như kèo nhà để làm nơi cho ong làm tổ. Mật ong rừng U Minh có hương vị đặc biệt thơm ngon, được xem là đặc sản quý giá của vùng đất này.
7. Nghề làm muối ở Bạc Liêu (Bạc Liêu)
Nghề làm muối ở Bạc Liêu đã có lịch sử hơn 100 năm, gắn liền với quá trình khai phá vùng đất phương Nam. Diêm dân Bạc Liêu đã biến những vùng đất hoang sơ thành những cánh đồng muối trắng tinh khôi. Muối Bạc Liêu không chỉ là gia vị quen thuộc trong bữa ăn hàng ngày mà còn là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt của con người nơi đây.
8. Nghề làm bánh pía (Sóc Trăng)
Bánh pía Sóc Trăng, món bánh Trung thu truyền thống của người Hoa, mang hương vị ngọt ngào, thơm béo. Bánh được làm từ bột mì, nhân đậu xanh, sầu riêng, lòng đỏ trứng muối... Bánh pía thường được dùng trong các dịp lễ Tết, là món quà ý nghĩa thể hiện sự sum vầy, đoàn viên.
9. Nghề làm nước mắm Phú Quốc (Kiên Giang)
Nước mắm Phú Quốc, thương hiệu nổi tiếng trong và ngoài nước, được làm từ cá cơm tươi và muối biển. Cá cơm được ủ trong thùng gỗ bời lời từ 12 đến 18 tháng. Nước mắm Phú Quốc có màu nâu cánh gián, hương thơm đặc trưng, vị mặn mà đậm đà, là gia vị không thể thiếu trong ẩm thực Việt.
10. Nghề làm nước mắm Phú Yên (Phú Yên)
Nước mắm Phú Yên, sản phẩm truyền thống của vùng đất "hoa vàng trên cỏ xanh", được chế biến từ cá cơm than và muối biển. Nước mắm có màu vàng rơm, hương vị thơm ngon, đậm đà, là đặc sản nổi tiếng của Phú Yên.
11. Nghề làm bánh tráng Phú Yên (Phú Yên)
Bánh tráng Phú Yên, món ăn dân dã, gắn bó với đời sống người dân từ bao đời nay. Bánh tráng được làm từ bột gạo, cán mỏng, phơi khô. Bánh tráng có thể dùng để cuốn với thịt luộc, rau sống, hoặc nướng lên ăn kèm với các loại nước chấm.
12. Nghệ thuật chế biến món ăn chay (Tây Ninh)
Nghệ thuật chế biến món ăn chay ở Tây Ninh là sự kết hợp hài hòa giữa nguyên liệu, gia vị và kỹ thuật nấu nướng. Người Tây Ninh đã sáng tạo ra những món chay độc đáo, hấp dẫn từ các loại rau củ quả. Món ăn chay không chỉ ngon miệng mà còn tốt cho sức khỏe, thể hiện nét đẹp văn hóa ẩm thực của người dân Tây Ninh.
13. Nghề làm tàu hũ ky (Vĩnh Long)
Tàu hũ ky Vĩnh Long, sản phẩm được làm từ đậu nành, có màu vàng nhạt, mềm mịn, thơm ngon. Tàu hũ ky thường được dùng để chế biến các món chay, món xào, món canh...
14. Nghề làm muối ớt Tây Ninh (Tây Ninh)
Muối ớt Tây Ninh, gia vị đặc trưng của vùng đất Tây Ninh, được làm từ muối hạt, ớt tươi, tỏi... Muối ớt có vị cay nồng, mặn mà, thường được dùng để chấm trái cây, thịt luộc, rau củ...
15. Nghề làm bánh tráng Thuận Hưng (Cần Thơ)
Bánh tráng Thuận Hưng, Cần Thơ với hơn 200 năm lịch sử, được làm từ bột gạo, nước cốt dừa, phơi dưới nắng tự nhiên. Bánh tráng Thuận Hưng có độ dẻo dai vừa phải, hương vị thơm ngon, thường được dùng để cuốn với các loại rau sống, thịt luộc.
16. Nghề làm nem Lai Vung (Đồng Tháp)
Nem Lai Vung, món ăn đặc sản của Đồng Tháp, được làm từ thịt heo, da heo, thính gạo, gia vị... Nem Lai Vung có vị chua ngọt hài hòa, thơm ngon, thường được dùng làm món khai vị hoặc ăn kèm với cơm, bún.
17. Nghề làm tôm khô (Cà Mau)
Tôm khô Cà Mau, đặc sản nổi tiếng của vùng đất cực Nam Tổ quốc, được làm từ tôm đất tươi ngon. Tôm được luộc chín, bóc vỏ, phơi khô dưới nắng gắt. Tôm khô Cà Mau có màu đỏ au, thịt chắc, vị ngọt đậm đà, thường được dùng để chế biến các món ăn như kho quẹt, rim thịt...
18. Nghề làm nước mắm Nam Ô (Đà Nẵng)
Nước mắm Nam Ô, Đà Nẵng, có lịch sử từ thế kỷ XVIII, nổi tiếng với hương vị đậm đà, mặn mà. Nước mắm được làm từ cá cơm than và muối Sa Huỳnh, ủ trong thùng gỗ từ 12 đến 15 tháng. Nước mắm Nam Ô có màu hổ phách, hương thơm đặc trưng, thường được dùng để chấm hoặc nêm nếm các món ăn.
19. Nghề làm đường thốt nốt của người Khmer (An Giang)
Đường thốt nốt An Giang, đặc sản của đồng bào Khmer, được làm từ nước ép của cây thốt nốt. Nước ép được nấu cho đến khi cô đặc lại thành đường. Đường thốt nốt có màu vàng nâu, hương thơm đặc trưng, vị ngọt thanh, thường được dùng để nấu chè, làm bánh, pha nước uống...
20. Nghề làm bột gạo Sa Đéc (Đồng Tháp)
Bột gạo Sa Đéc, nguyên liệu quen thuộc trong ẩm thực miền Tây, được làm từ gạo ngon. Gạo được xay thành bột nước, sau đó đem lắng gạn, phơi khô. Bột gạo Sa Đéc có màu trắng tinh, mịn màng, thường được dùng để làm bánh xèo, bánh khọt, bún...
21. Kỹ thuật chế biến rượu cần của người S’Tiêng (Bình Phước)
Rượu cần, thức uống truyền thống của người S'Tiêng, Bình Phước, được làm từ gạo nếp, men lá rừng. Gạo nếp được nấu chín, trộn với men lá, ủ trong ché từ vài tháng đến vài năm. Rượu cần có vị ngọt thanh, hương thơm đặc trưng, thường được dùng trong các dịp lễ hội, cưới hỏi...
22. Nghề trồng rau Trà Quế (Quảng Nam)
Làng rau Trà Quế, Hội An, Quảng Nam, nổi tiếng với các loại rau thơm ngon, sạch sẽ. Rau được trồng theo phương pháp hữu cơ truyền thống, sử dụng các loại phân bón tự nhiên. Rau Trà Quế có hương vị đặc biệt, thường được dùng để chế biến các món ăn đặc sản của Hội An.
23. Tri thức trồng và chế biến chè Tân Cương (Thái Nguyên)
Chè Tân Cương, Thái Nguyên, là loại chè nổi tiếng của Việt Nam, có hương thơm ngát, vị chát dịu, hậu ngọt. Chè được trồng và chế biến theo phương pháp truyền thống, đảm bảo chất lượng và hương vị đặc trưng.
24. Nghề làm bánh tráng Túy Loan (Đà Nẵng)
Bánh tráng Túy Loan, Đà Nẵng, được làm từ bột gạo, mè, gừng, tỏi... Bánh tráng được nướng trên than hồng, có vị giòn tan, thơm ngon, thường được dùng để cuốn với thịt heo, rau sống.
25. Mì Quảng (Quảng Nam)
Mì Quảng, món ăn đặc trưng của Quảng Nam, gồm sợi mì, nước dùng, nhân (thịt, tôm, cá...), rau sống, bánh tráng nướng. Mì Quảng có hương vị đậm đà, hấp dẫn, là món ăn được nhiều người yêu thích.
26. Nghề cốm Mễ Trì (Hà Nội)
Cốm Mễ Trì, Hà Nội, là món quà quê dân dã, mang hương vị thơm ngọt của lúa non. Cốm được làm từ lúa nếp non, rang chín, giã nhuyễn. Cốm Mễ Trì thường được ăn kèm với chuối tiêu, dùng để làm bánh cốm, chè cốm...
27. Nghề làm bánh chưng, bánh dày (Phú Thọ)
Bánh chưng, bánh dày, món ăn truyền thống của người Việt, không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên đán. Bánh chưng được làm từ gạo nếp, đậu xanh, thịt heo, gói trong lá dong. Bánh dày được làm từ gạo nếp, giã nhuyễn, nặn thành hình tròn. Bánh chưng, bánh dày tượng trưng cho trời đất, âm dương, thể hiện sự giao hòa, sinh sôi nảy nở.
28. Nghề làm xôi Phú Thượng (Hà Nội)
Xôi Phú Thượng, Hà Nội, nổi tiếng với nhiều loại xôi khác nhau như xôi gấc, xôi xéo, xôi vò... Xôi được nấu từ gạo nếp cùng các nguyên liệu khác nhau, tạo nên hương vị đặc trưng riêng.
29. Nghề làm bánh Khẩu xén, bánh Chí chọp của người Thái trắng (Điện Biên)
Bánh Khẩu xén, bánh Chí chọp là món ăn truyền thống của người Thái trắng ở Điện Biên, thường được dùng trong dịp Tết Nguyên đán. Bánh được làm từ gạo nếp, nhân đậu xanh, đường...
30. Nghề ướp trà sen Quảng An (Hà Nội)
Trà sen Quảng An, Hà Nội, là loại trà cao cấp, được ướp với hoa sen từ Hồ Tây. Trà sen có hương thơm ngát, vị thanh tao, là thức uống tao nhã của người Hà Nội.
31. Phở Nam Định
Phở Nam Định, món phở truyền thống của Nam Định, có nước dùng trong, vị ngọt thanh từ xương bò, thịt bò tái mềm, bánh phở mỏng.
32. Phở Hà Nội
Phở Hà Nội, món ăn quốc hồn quốc túy của Việt Nam, gồm nước dùng trong, vị ngọt thanh từ xương bò, thịt bò tái, chín, bánh phở mềm, rau thơm...
32 di sản ẩm thực Việt Nam là niềm tự hào của dân tộc, là tinh hoa văn hóa được chắt lọc và truyền thừa qua nhiều thế hệ. Mỗi món ăn đều mang trong mình những giá trị lịch sử, văn hóa và tâm hồn Việt. Hãy cùng chung tay bảo tồn và phát huy những di sản quý giá này, để ẩm thực Việt Nam ngày càng vươn xa trên bản đồ ẩm thực thế giới.
Bảo An