Giữa vô số những quy tắc và lễ nghi đó, có một chi tiết tưởng chừng như nhỏ nhặt nhưng lại vô cùng quan trọng và được tuân thủ một cách nghiêm ngặt trong các buổi trà trang trọng: khi rót trà, vòi ấm tuyệt đối không được chĩa thẳng vào bất kỳ vị khách nào. Đối với những người không quen thuộc với văn hóa trà đạo, quy tắc này có thể trông có vẻ cầu kỳ và khó hiểu. Tuy nhiên, đằng sau nó là sự kết hợp giữa những lý do thực tế về an toàn và những quy ước ứng xử xã giao đã được đúc kết qua hàng thế kỷ, thể hiện sự tôn trọng và trân trọng của chủ nhà dành cho khách quý.
Sự quan tâm thiết thực từ một quy tắc an toàn
Trước khi đi sâu vào những ý nghĩa biểu tượng, cần phải hiểu rằng quy tắc này có một nguồn gốc vô cùng thực tế và hợp lý, đó chính là sự an toàn. Dù là ấm trà hay ấm đun nước, bên trong chúng đều chứa nước nóng, thậm chí là nước đang sôi sùng sục. Vòi ấm là nơi hơi nước và áp suất thoát ra ngoài một cách tập trung nhất. Khi nước sôi, một luồng hơi nóng bỏng sẽ phụt ra từ vòi, và trong quá trình rót, những giọt nước sôi hoàn toàn có thể bắn ra một cách bất ngờ.
Việc hướng thẳng vòi ấm về phía một người đồng nghĩa với việc đặt họ vào vị trí có nguy cơ bị bỏng, dù là do hơi nước hay nước nóng bắn ra. Đây là một sự cố không ai mong muốn, có thể gây tổn thương cho khách và biến một buổi thưởng trà ấm cúng thành một trải nghiệm tồi tệ. Do đó, việc hướng vòi ấm ra một khoảng không gian trống, nơi không có người ngồi, là một hành động thể hiện sự cẩn trọng và quan tâm cơ bản nhất. Nó cho thấy chủ nhà là một người chu đáo, luôn đặt sự an toàn và thoải mái của khách mời lên hàng đầu, tạo ra một không gian an toàn tuyệt đối để mọi người có thể yên tâm thưởng thức trọn vẹn hương vị của trà.
Ý nghĩa biểu tượng sâu sắc của một cử chỉ
Nếu lý do an toàn là nền tảng vật chất, thì ý nghĩa biểu tượng chính là phần hồn của quy tắc này. Trong nhiều nền văn hóa, hành động "chỉ" hoặc "chĩa" một vật nhọn về phía người khác vốn đã bị coi là một cử chỉ thô lỗ, mang tính thách thức hoặc tấn công. Vòi ấm trà, với hình dáng của nó, trong tiềm thức có thể được xem như một ngón tay đang chỉ thẳng. Khi vòi ấm chĩa vào một vị khách, nó vô tình tạo ra một cảm giác đối đầu, một rào cản tâm lý vô hình.
Vị khách có thể cảm thấy mình đang bị "nhắm" tới, gây ra một sự khó chịu và không thoải mái. Quan trọng hơn, trong ngôn ngữ của trà đạo, hành động này mang một hàm ý rất tiêu cực: sự thiếu tôn trọng và không chào đón. Nó được ngầm hiểu như một lời xua đuổi, một cách tiễn khách không lời. Giống như việc ngồi quay lưng lại với khách, việc chĩa vòi ấm vào họ cũng là một cách thể hiện sự xa cách và thiếu thiện chí. Ngược lại, khi vòi ấm được hướng ra một không gian mở, nó tạo ra một cảm giác cởi mở, thân thiện và chào đón. Dòng trà từ ấm chảy vào chén tựa như một dòng chảy kết nối, mời gọi mọi người cùng tham gia vào một không gian chung hòa hợp và thân tình.
Văn hóa ứng xử trên bàn trà và sự tôn trọng lẫn nhau
Quy tắc về chiếc vòi ấm không tồn tại một cách độc lập, mà nó là một phần trong một hệ thống các nghi thức ứng xử phức tạp và tinh tế trên bàn trà, tất cả đều xoay quanh hai chữ "tôn trọng". Sự tôn trọng này được thể hiện từ cả hai phía, chủ và khách. Người chủ nhà không chỉ chú ý đến hướng của vòi ấm mà còn cẩn trọng trong từng hành động khác. Khi rót trà, họ thường chỉ rót đầy khoảng bảy phần chén, chừa lại ba phần. Hành động này mang ý nghĩa "chén trà bảy phần đầy, ba phần tình người", thể hiện sự khiêm tốn và ngụ ý rằng tình cảm giữa chủ và khách còn quý hơn cả chén trà đầy. Thứ tự mời trà cũng rất quan trọng, thường sẽ ưu tiên người lớn tuổi nhất hoặc người có địa vị cao nhất trong bàn tiệc trước.
Về phía khách, khi nhận chén trà từ chủ nhà, họ thường sẽ dùng cả hai tay để đón nhận. Cử chỉ này thể hiện sự trân trọng đối với công sức của người pha trà và sự biết ơn đối với lòng hiếu khách của chủ nhà. Toàn bộ những quy tắc này cùng nhau tạo nên một bầu không khí trang trọng, lịch sự, nơi mỗi người đều cảm nhận được sự tôn trọng và giá trị của bản thân. Trong bối cảnh đó, việc tuân thủ quy tắc không chĩa vòi ấm vào người khác trở thành một điều tất yếu, một biểu hiện cơ bản của một người am hiểu lễ nghi và có văn hóa. Dù trong những buổi sum họp gia đình thân mật, các quy tắc này có thể được giản lược, nhưng trong những dịp trang trọng hay khi tiếp đãi khách quý, việc cẩn trọng trong từng chi tiết nhỏ sẽ để lại một ấn tượng sâu sắc và tốt đẹp về lòng hiếu khách của chủ nhà.
Bảo An