Trong vòng đời của cây chè, giai đoạn dưới 1 năm tuổi được ví như “thời thơ ấu”, khoảng thời gian quyết định sức khỏe, khả năng chống chịu và tiềm năng năng suất trong nhiều năm sau. Đây là lúc cây đang hình thành bộ rễ, bộ tán và cấu trúc thân cơ bản. Nếu chăm sóc không đúng kỹ thuật, cây sẽ còi cọc, dễ sâu bệnh và năng suất giảm rõ rệt khi vào thời kỳ kinh doanh.
Cây chè non dễ bị sâu bệnh, nhất là mùa nóng; cần kiểm tra nương định kỳ 5–7 ngày để phát hiện và xử lý kịp thời.
1. Yêu cầu về đất và chuẩn bị ban đầu
Ngay từ khâu làm đất, người trồng cần bảo đảm độ tơi xốp, thoát nước tốt nhưng vẫn giữ được độ ẩm cần thiết. Đất trồng chè lý tưởng có pH từ 4,5–5,5, giàu mùn và chất hữu cơ. Sau khi đào hố (thường 40×40×40 cm) và bón lót phân chuồng hoai mục trộn lân, cần để đất nghỉ ít nhất 15–20 ngày trước khi trồng để phân hoai hoàn toàn, tránh xót rễ.
Cây giống được chọn phải khỏe, không sâu bệnh, rễ phát triển tốt và đạt tiêu chuẩn giống đã được chứng nhận. Trồng vào đầu mùa mưa giúp cây dễ bén rễ, hạn chế tưới bổ sung.
2. Tưới nước và giữ ẩm – Chìa khóa sống còn
Cây chè non rất nhạy cảm với thiếu nước. Trong 3 tháng đầu sau trồng, rễ chưa ăn sâu, chủ yếu hút ẩm từ tầng đất mặt. Vì vậy, cần tưới thường xuyên, đặc biệt vào những ngày nắng gắt. Lượng nước mỗi lần tưới đủ làm ướt sâu 15–20 cm đất quanh gốc.
Để giữ ẩm, có thể phủ gốc bằng rơm rạ, cỏ khô hoặc lá cây mục. Lớp phủ này vừa hạn chế bốc hơi nước, vừa giảm cỏ dại và cải thiện độ mùn khi phân hủy. Ở những vùng mưa nhiều, cần chú ý thoát nước kịp thời để tránh úng thối rễ.
3. Làm cỏ, xới xáo và vun gốc
Cỏ dại cạnh tranh dinh dưỡng và ánh sáng, đặc biệt nguy hiểm với chè non. Mỗi tháng nên làm cỏ một lần, kết hợp xới nhẹ quanh gốc để đất tơi xốp, giúp rễ dễ hô hấp. Sau xới, tiến hành vun gốc để cố định cây, hạn chế đổ ngã khi mưa to hoặc gió lớn.
Trong quá trình làm cỏ, cần tránh làm đứt rễ non – vốn tập trung nhiều ở tầng đất nông. Dụng cụ nên sắc bén và thao tác nhẹ nhàng.
4. Bón phân hợp lý – Nuôi dưỡng từ bên trong
Giai đoạn dưới 1 năm tuổi, cây chè cần nhiều dinh dưỡng để phát triển thân lá, hình thành bộ khung tán. Ngoài phân bón lót ban đầu, nên bón thúc định kỳ 1–1,5 tháng/lần.
Đạm (N): Giúp cây phát triển nhanh, lá xanh, tăng khả năng quang hợp.
Lân (P₂O₅): Thúc đẩy rễ phát triển mạnh, giúp cây sớm ổn định sau trồng.
Kali (K₂O): Tăng sức chống chịu sâu bệnh và điều hòa quá trình sinh trưởng.
Có thể dùng phân NPK chuyên dùng cho chè non (tỷ lệ 12:8:10 hoặc tương tự) kết hợp bổ sung phân hữu cơ hoai mục và phân vi sinh. Phân bón nên rải theo hình chiếu tán lá, lấp đất nhẹ và tưới nước ngay sau bón.
5. Tạo hình – Nền tảng cho tán chè bền vững
Ngay trong năm đầu, cần tiến hành bấm ngọn để kích thích cây ra nhiều cành cấp 1, tạo bộ tán tròn đều. Thông thường, bấm ngọn lần đầu khi cây đạt 35–40 cm. Sau đó, tiếp tục bấm các chồi vượt để tán cây phát triển theo chiều ngang, giúp năng suất hái về sau cao hơn.
Nếu để cây phát triển tự do, tán sẽ cao và thưa, khó thu hái và kém hiệu quả quang hợp ở tầng dưới.
6. Phòng trừ sâu bệnh – Bảo vệ “mầm sống”
Cây chè non thường bị rệp, bọ cánh tơ, sâu cuốn lá nhỏ, bệnh phồng lá hay chết héo. Mùa nóng, chỉ vài ngày lơ là, quần thể sâu bệnh có thể tăng gấp nhiều lần. Vì vậy, cần kiểm tra nương chè định kỳ 5–7 ngày/lần.
Khi phát hiện dấu hiệu bất thường như lá xoăn, bạc màu, chấm vàng li ti hay vết phồng, cần xác định ngay nguyên nhân và xử lý tại chỗ. Nên ưu tiên biện pháp sinh học như dùng thiên địch, bẫy dính màu, hoặc chế phẩm sinh học (nấm xanh, nấm trắng). Chỉ sử dụng thuốc hóa học khi cần thiết, tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” để tránh tồn dư và kháng thuốc.
7. Che chắn và bảo vệ cây non
Ở những vùng gió mạnh hoặc nắng gắt, nên dùng lưới hoặc cây che tạm thời để giảm sốc nhiệt và gãy đổ. Vào mùa đông, nếu có sương muối, cần che phủ bằng rơm rạ hoặc nilon mỏng vào ban đêm, gỡ ra khi nắng lên.
Ngoài ra, cần rào chắn nếu khu vực có gia súc hoặc động vật phá hoại, vì chỉ một lần dẫm đạp cũng có thể làm hỏng cây chè mới trồng.
8. Ý nghĩa của việc chăm sóc đúng kỹ thuật
Một năm đầu tiên chăm sóc tốt sẽ giúp cây:
Bén rễ nhanh, phát triển mạnh và đồng đều.
Bộ tán cân đối, thuận tiện cho thu hái sau này.
Tăng khả năng chống chịu sâu bệnh và điều kiện bất lợi.
Vào thời kỳ kinh doanh sớm, nâng cao năng suất và chất lượng búp.
Ngược lại, nếu bỏ qua các khâu kỹ thuật trong giai đoạn này, cây sẽ yếu, dễ mất mùa, thậm chí phải trồng dặm nhiều lần, tốn kém chi phí.
Kỹ thuật chăm sóc cây chè dưới 1 năm tuổi là nền móng cho cả chu kỳ sản xuất lâu dài. Đó là sự kết hợp giữa chuẩn bị đất tốt, cấp đủ nước và dinh dưỡng, tạo hình đúng lúc, kiểm soát sâu bệnh chặt chẽ và bảo vệ cây khỏi tác động ngoại cảnh. Chỉ cần kiên trì và tỉ mỉ trong năm đầu, người trồng sẽ thu được thành quả là những đồi chè xanh tốt, búp mẩy, thơm ngon, mang lại hiệu quả kinh tế và giá trị bền vững cho nhiều năm sau.