Nằm ở vùng núi Tây Bắc với độ cao và khí hậu mát mẻ quanh năm, tỉnh Lào Cai từ lâu đã là vùng đất lý tưởng để phát triển cây chè. Nhưng thay vì chỉ dừng lại ở một sản phẩm nông nghiệp truyền thống, cây chè đang được tỉnh xác định là mũi nhọn chiến lược trong quá trình chuyển đổi giống cây trồng một bước đi mang tính quyết định nhằm đưa nông nghiệp Lào Cai sang giai đoạn phát triển mới: hiện đại, bền vững và có giá trị xuất khẩu cao.
Cây chè đang trở thành tâm điểm trong chiến lược chuyển đổi giống nông sản của tỉnh Lào Cai.
Ở xã Lùng Vai, huyện Mường Khương vùng chè trọng điểm của tỉnh Lào Cai, gia đình chị Vàng Thị Phương là một trong những hộ đầu tiên tiên phong chuyển đổi giống chè. Trên diện tích gần 1 ha, chị Phương đang trồng ba loại chè: chè trung du, chè Shan cổ thụ trồng cách đây hơn 40 năm và chè Shan mới trồng khoảng 10 năm gần đây.
Qua nhiều năm gắn bó, chị Phương nhận ra chè trung du tuy cho nhiều búp nhưng chất lượng lại không cao, lá mỏng, búp nhỏ và ít được thị trường ưa chuộng. Trong khi đó, giống chè Shan đặc biệt là các giống được tuyển chọn và trồng gần đây lại có búp to, lá dày, hương vị đậm đà, giá bán cao và ổn định. Nhờ sự khác biệt rõ rệt về chất lượng và hiệu quả kinh tế, gia đình chị đang lên kế hoạch dần thay thế những luống chè già cỗi bằng giống Shan mới để nâng cao năng suất và cải thiện thu nhập.
Câu chuyện của gia đình chị Phương không còn là cá biệt, mà là một phần trong bức tranh tổng thể mà tỉnh Lào Cai đang vẽ ra trong giai đoạn 2021–2025: chuyển đổi cơ cấu giống cây trồng, đặc biệt với cây chè. Mục tiêu của tỉnh là không chỉ tăng diện tích mà còn nâng chất lượng thông qua cải tạo giống và ứng dụng khoa học kỹ thuật vào canh tác.
Theo kế hoạch, đến năm 2025, Lào Cai sẽ trồng mới 1.924 ha chè, nâng tổng diện tích chè toàn tỉnh lên 8.420 ha. Trong số đó, khoảng 1.200 ha sẽ được trồng dặm để tăng mật độ bằng các giống chè Shan tuyển chọn và giống chất lượng cao như Bát Tiên, Kim Tuyên. Đồng thời, khoảng 30% diện tích chè đã bị suy thoái do giống cũ và canh tác lạc hậu cũng sẽ được cải tạo.
Cơ cấu giống chè được định hướng rõ ràng: 72% là chè Shan loại chè bản địa có khả năng thích nghi tốt, hương vị đặc trưng; 19% là các giống cao cấp được tuyển chọn để đáp ứng nhu cầu thị trường; 9% còn lại là chè lai hoặc chè trung du. Sự phân bổ này cho thấy quyết tâm của tỉnh không chỉ dừng ở số lượng mà còn đi sâu vào chất lượng và chiến lược thị trường.
Không phải ngẫu nhiên mà cây chè được chọn là một trong những cây trồng chủ lực cần ưu tiên chuyển đổi giống tại Lào Cai. Với đặc điểm sinh thái phù hợp, cây chè có thể phát triển tốt trên nhiều vùng đất đồi dốc nơi các cây trồng khác khó thích nghi. Hơn nữa, chè không chỉ phục vụ tiêu dùng nội địa mà còn là mặt hàng nông sản có tiềm năng lớn để xuất khẩu, nhất là khi xu hướng tiêu dùng toàn cầu đang ngày càng ưa chuộng các sản phẩm hữu cơ, bản địa, có truy xuất nguồn gốc.
Bên cạnh đó, cây chè còn gắn liền với sinh kế của hàng nghìn hộ dân vùng cao, là sợi dây kết nối giữa nông nghiệp và văn hóa, giữa con người và thiên nhiên. Đầu tư cho chè không chỉ là đầu tư cho một loại cây trồng, mà còn là đầu tư cho cả một hệ sinh thái nông nghiệp bền vững.
Chuyển đổi giống cây trồng, nhất là với cây chè một loại cây lâu năm, không thể là chuyện “một sớm một chiều”. Đó là cả một quá trình đòi hỏi sự đồng bộ từ chính sách, kỹ thuật đến thị trường.
Về kỹ thuật, tỉnh Lào Cai đang tích cực phối hợp với các viện nghiên cứu, trung tâm giống và doanh nghiệp để lựa chọn, nhân rộng các giống chè phù hợp với điều kiện khí hậu thổ nhưỡng từng vùng. Cùng với đó là chuyển giao kỹ thuật canh tác mới, như cắt tỉa đúng kỳ, bón phân cân đối, tưới tiết kiệm nước và đặc biệt là hướng đến canh tác hữu cơ.
Về chính sách, tỉnh cũng có các chương trình hỗ trợ cây giống, hướng dẫn kỹ thuật, xây dựng mô hình điểm và khuyến khích liên kết giữa hộ nông dân – hợp tác xã – doanh nghiệp để hình thành chuỗi giá trị khép kín từ sản xuất đến chế biến và tiêu thụ.
Về thị trường, Lào Cai đang nỗ lực nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc và xây dựng thương hiệu cho các dòng chè đặc sản. Điều này giúp chè Lào Cai không chỉ đáp ứng nhu cầu trong nước mà còn từng bước chinh phục các thị trường khó tính như châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc.
Chuyển đổi giống cây trồng không còn là lựa chọn, mà là bắt buộc nếu muốn nông nghiệp phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi khí hậu và hội nhập sâu rộng. Với cây chè, Lào Cai không chỉ đang đổi mới một sản phẩm nông nghiệp, mà còn mở ra hướng đi chiến lược, gắn kết giữa khoa học – nông dân – doanh nghiệp – thị trường.
Những nương chè Shan ngày nay không chỉ là nơi sinh kế, mà còn là biểu tượng của một nền nông nghiệp biết làm mới mình, biết khai thác đúng lợi thế bản địa và dám đầu tư cho tương lai. Bằng việc kiên định với con đường cải tổ giống cây trồng, Lào Cai đang chứng minh rằng: một chiếc lá chè nhỏ cũng có thể mang trong mình kỳ vọng lớn về một nền nông nghiệp xanh, sạch và có giá trị toàn cầu.