Tuy nhiên, song song với sự phổ biến ngày càng tăng, một số mối lo ngại về tác động tiềm ẩn của matcha đối với sức khỏe cũng bắt đầu xuất hiện, đặc biệt là khả năng ảnh hưởng đến việc hấp thụ sắt của cơ thể, có thể dẫn đến tình trạng thiếu máu do thiếu sắt. Một số chia sẻ cá nhân, như trường hợp của TikToker Kacey Ondimu với video thu hút hàng triệu lượt xem về việc cô chuyển từ matcha sang trà moringa do lo ngại matcha là nguyên nhân gây thiếu sắt mãn tính, đã làm dấy lên những cuộc thảo luận sôi nổi.
Tannin trong matcha: "Con dao hai lưỡi" giữa chống oxy hóa và cản trở hấp thu sắt
Mối băn khoăn chính về ảnh hưởng của matcha đối với sự hấp thụ sắt trong cơ thể liên quan trực tiếp đến một nhóm hợp chất tự nhiên có tên là tannin. Tannin là các hợp chất polyphenol có trong nhiều loại thực vật, bao gồm cả trà xanh và do đó là matcha. Chúng được biết đến với đặc tính chống oxy hóa mạnh mẽ, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do các gốc tự do gây ra và hiện đang được nghiên cứu sâu rộng về vai trò tiềm năng trong việc giúp cơ thể phòng ngừa một số bệnh ung thư. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích này, tannin cũng có một đặc tính khác là khả năng liên kết với một số khoáng chất, trong đó có sắt.
Khi tannin kết hợp với sắt, đặc biệt là sắt non-heme (sắt từ nguồn thực vật), chúng có thể tạo thành các phức hợp khó hòa tan, làm giảm khả năng hấp thụ sắt của cơ thể qua đường tiêu hóa. Nếu tình trạng này kéo dài, đặc biệt ở những người có chế độ ăn thiếu sắt hoặc có nhu cầu sắt cao, nó có thể góp phần làm tăng nguy cơ thiếu máu do thiếu sắt. Các triệu chứng thường gặp của tình trạng thiếu máu này bao gồm mệt mỏi kéo dài, da xanh xao, đau đầu, chóng mặt, khó thở khi gắng sức và nhiều biểu hiện khác ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Chuyên gia Kirbie Daily, Phó Giám đốc bộ phận Dinh dưỡng Olympic tại Đại học Memphis, giải thích rằng matcha không phải là nguồn cung cấp tannin duy nhất trong chế độ ăn uống hàng ngày của chúng ta. Tannin cũng hiện diện trong sô cô la, một số loại rau lá xanh đậm, cà phê và nhiều loại trà khác. Tuy nhiên, điểm đáng lưu ý là hàm lượng tannin, đặc biệt là một loại tannin cụ thể có tên epigallocatechin gallate (EGCG), trong bột matcha lại đặc biệt cô đặc. Một nghiên cứu đã chỉ ra rằng nồng độ EGCG trong matcha có thể cao gấp 137 lần so với trà xanh thông thường được pha từ lá. Chính sự cô đặc này khiến cho giả thuyết về mối liên hệ giữa việc tiêu thụ matcha và khả năng cản trở hấp thụ sắt trở nên có cơ sở hơn và đáng được quan tâm.
Góc nhìn chuyên gia: Matcha có thực sự gây thiếu máu do thiếu sắt?
Dù có cơ sở khoa học về việc tannin trong matcha có thể ảnh hưởng đến hấp thu sắt, các chuyên gia dinh dưỡng cũng đưa ra những nhận định cân bằng hơn về vấn đề này. Chuyên gia Kirbie Daily làm rõ rằng bản thân matcha không trực tiếp gây ra tình trạng thiếu máu do thiếu sắt ở hầu hết mọi người. Thay vào đó, nó có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ sắt của cơ thể, đặc biệt nếu được tiêu thụ với số lượng lớn hoặc uống quá gần thời điểm diễn ra các bữa ăn giàu chất sắt. Việc uống matcha cùng lúc hoặc ngay sau một bữa ăn có chứa nhiều sắt có thể khiến cơ thể gặp khó khăn hơn trong việc hấp thụ lượng sắt đó từ đường tiêu hóa.
Theo logic này, nếu tiêu thụ matcha với số lượng lớn và thường xuyên trong một thời gian dài, nó có thể góp phần dẫn đến tình trạng thiếu sắt theo thời gian. Tuy nhiên, đối với hầu hết những người khỏe mạnh, có chế độ ăn uống cân bằng, tác động này của matcha đến tổng lượng sắt trong cơ thể có thể là rất nhỏ và không đáng kể. Thực tế, việc uống trà xanh thường xuyên hiếm khi được ghi nhận là nguyên nhân chính dẫn đến tỷ lệ thiếu máu do thiếu sắt cao trong cộng đồng. Mặc dù vậy, đối với một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao bị thiếu máu do thiếu sắt, việc cẩn trọng hơn khi tiêu thụ matcha là điều cần thiết. Các nhóm này bao gồm phụ nữ mang thai và đang cho con bú (do nhu cầu sắt tăng cao), những người gặp tình trạng kinh nguyệt nhiều, người đang trong giai đoạn hồi phục sau phẫu thuật (có thể mất máu), người ăn chay và thuần chay (do nguồn sắt từ thực vật thường khó hấp thu hơn sắt từ động vật), và những người mắc các bệnh lý đường tiêu hóa ảnh hưởng đến khả năng hấp thu dinh dưỡng như bệnh celiac hoặc bệnh viêm ruột (IBD).
Sử dụng matcha một cách an toàn: Thời điểm và liều lượng là chìa khóa
Để có thể tận hưởng những lợi ích của matcha mà vẫn hạn chế tối đa nguy cơ ảnh hưởng đến việc hấp thụ sắt, các chuyên gia nhấn mạnh rằng thời điểm sử dụng và liều lượng tiêu thụ đóng vai trò then chốt. Theo khuyến nghị của chuyên gia Kirbie Daily, việc uống matcha cùng lúc với bữa ăn hoặc ngay sau bữa ăn sẽ có khả năng ức chế việc hấp thụ sắt mạnh hơn so với việc uống matcha vào giữa các bữa ăn. Do đó, một giải pháp đơn giản là nên uống matcha cách xa bữa ăn chính hoặc thời điểm bổ sung viên sắt ít nhất từ một đến hai tiếng. Khoảng thời gian này đủ để cơ thể có thể hấp thụ sắt từ thức ăn hoặc thực phẩm bổ sung một cách hiệu quả trước khi tannin trong matcha có thể gây cản trở.
Liên quan đến liều lượng, bà Megan Byrd, một chuyên gia dinh dưỡng và người sáng lập blog Coffee Copycat, cũng chia sẻ với tạp chí Health rằng lượng và loại matcha tiêu thụ cũng rất quan trọng. Ví dụ, các sản phẩm như kem matcha hay bánh ngọt có vị matcha thường chứa một lượng bột matcha thực tế rất ít so với việc uống một ly trà matcha nguyên chất. Càng tiêu thụ nhiều matcha mỗi ngày, đặc biệt là trà matcha đậm đặc, thì nguy cơ tiềm ẩn ảnh hưởng đến hấp thu sắt càng cao. Vì lý do đó, chuyên gia Byrd khuyến nghị rằng những người có lo ngại về lượng sắt trong cơ thể hoặc thuộc nhóm nguy cơ cao nên hạn chế uống không quá một ly matcha mỗi ngày. Điều quan trọng là cần nhớ rằng matcha chỉ là một phần nhỏ trong "bức tranh dinh dưỡng" tổng thể liên quan đến việc hấp thụ sắt. Thay vì tập trung quá mức vào việc hạn chế một loại đồ uống cụ thể, chúng ta nên chú ý đến toàn bộ chế độ ăn uống của mình để đảm bảo cung cấp đủ sắt và tối ưu hóa khả năng hấp thụ.
Giải pháp dinh dưỡng toàn diện và những lưu ý khác khi dùng matcha
Để đảm bảo cơ thể nhận đủ lượng sắt cần thiết, việc xây dựng một chế độ ăn uống đa dạng và giàu sắt là vô cùng quan trọng. Các loại thực phẩm giàu sắt bao gồm thịt đỏ (như thịt bò, thịt cừu), thịt gia cầm, cá, hải sản, các loại đậu (đặc biệt là đậu lăng), yến mạch, diêm mạch (quinoa), các loại hạt và rau lá xanh đậm. Bên cạnh việc tăng cường thực phẩm giàu sắt, việc kết hợp chúng với các loại thực phẩm giàu vitamin C cũng có thể giúp tăng cường khả năng hấp thụ sắt một cách đáng kể. Vitamin C giúp chuyển hóa sắt sang dạng dễ hấp thu hơn trong đường tiêu hóa. Những thực phẩm giàu vitamin C bao gồm bông cải xanh, xoài, ớt chuông, dâu tây, cam, quýt, và nhiều loại trái cây, rau củ khác.
Ngoài vấn đề liên quan đến sắt, Bệnh viện Medlatec cũng cung cấp thêm thông tin về một số nguy cơ sức khỏe khác có thể phát sinh nếu sử dụng matcha không đúng cách. Do trong matcha có chứa một lượng caffeine nhất định, việc uống quá nhiều hoặc uống vào thời điểm không phù hợp (như buổi tối muộn) có thể gây ra các triệu chứng như mất ngủ, khó ngủ, dễ lo lắng, cáu kỉnh, thậm chí gây đau đầu ở những người nhạy cảm với caffeine. Bên cạnh đó, một số thông tin cho rằng nếu sử dụng quá nhiều matcha trong thời gian dài, có thể ảnh hưởng đến chức năng của một số enzyme gan và quá trình đào thải độc tố của cơ thể, tuy nhiên điều này cần thêm các nghiên cứu cụ thể để làm rõ. Một lưu ý quan trọng khác là nếu bạn đang sử dụng bất kỳ loại thuốc điều trị nào, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi quyết định dùng matcha thường xuyên, nhằm đảm bảo matcha không làm giảm tác dụng của thuốc và an toàn cho sức khỏe.
Về mặt quản lý, Nghị định số 15/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật An toàn thực phẩm cũng được áp dụng đối với các sản phẩm bột trà xanh matcha, bao gồm cả sản phẩm nhập khẩu và sản xuất tại Việt Nam, đòi hỏi các nhà sản xuất và kinh doanh phải tuân thủ các quy định về chất lượng và an toàn. Việc tự công bố chất lượng sản phẩm trà xanh matcha cũng giúp doanh nghiệp tăng uy tín và được người tiêu dùng tin dùng hơn.
Matcha với những lợi ích chống oxy hóa và hương vị độc đáo, chắc chắn là một thức uống thú vị và có thể mang lại nhiều điều tốt đẹp cho sức khỏe nếu được sử dụng đúng cách. Mối lo ngại về việc matcha cản trở hấp thu sắt là có cơ sở khoa học, tuy nhiên, đối với đa số người khỏe mạnh, tác động này thường không quá lớn. Điều quan trọng là cần tiêu thụ matcha một cách điều độ, chú ý đến thời điểm uống (cách xa bữa ăn giàu sắt) và đặc biệt cẩn trọng nếu bạn thuộc nhóm có nguy cơ thiếu sắt cao. Kết hợp với một chế độ ăn uống cân bằng, giàu sắt và vitamin C, cùng với việc lắng nghe cơ thể và tham khảo ý kiến chuyên gia khi cần thiết, bạn hoàn toàn có thể tiếp tục thưởng thức hương vị tuyệt vời của matcha mà không phải lo lắng về những rủi ro sức khỏe không mong muốn.
Bảo An