Mùa thu, khoảng thời gian dịu êm nhất trong năm, không chỉ mang đến sắc vàng của lá, hương cốm mới trong gió, mà còn đánh dấu một mùa trà đặc biệt. Khi tiết trời se lạnh, nắng bớt gắt, đất trời giao hòa, cũng là lúc những nương chè vùng trung du bước vào vụ thu hoạch tiếp theo trong năm, vụ trà mùa thu. Và chính ở thời điểm này, hương vị của trà trở nên trọn vẹn và sâu lắng hơn bao giờ hết, như thể cả đất trời đã kịp lưu dấu trong từng tách trà.
Mùa thu về, những đồi chè Thái Nguyên lại khoác lên sắc xanh trầm lắng, lưu giữ hương cốm mới trong từng búp non.
Trà là loại cây tinh tế đến mức có thể “cảm” được hơi thở của thiên nhiên. Mỗi mùa, mỗi tiết khí đều tác động đến hương, vị và màu sắc của lá trà. Bởi vậy, giới sành trà vẫn thường truyền nhau câu “nước trà mùa xuân, hương trà mùa thu”. Nếu trà xuân mang vị thanh tân, tươi mát của sự khởi đầu, thì trà thu lại đằm sâu, dày dặn và có hậu vị ngọt quyến luyến hơn.
Dưới góc nhìn khoa học, điều này hoàn toàn có cơ sở. Bước sang mùa thu, cường độ ánh nắng và nhiệt độ giảm dần, khiến tốc độ quang hợp của cây trà chậm lại. Lá chè khi ấy không còn phát triển mạnh về số lượng, mà chuyển sang tích trữ dưỡng chất, đặc biệt là carbohydrate và amino acid. Trong khi đó, polyphenol, hợp chất tạo vị chát giảm xuống, giúp nước trà dịu hơn, ngọt hơn. Chính sự thay đổi này khiến trà thu mang hương thơm tròn đầy, vị ngọt hậu và ít đắng hơn trà hè hay trà xuân. Có thể nói, đó là hương vị của sự chín muồi, của đất trời thu sang.
Giữa bản đồ trà Việt, Thái Nguyên luôn giữ vị trí đặc biệt. Với hơn 24 nghìn héc-ta trồng chè, tỉnh này được xem là “Đệ nhất danh trà”, nơi hội tụ cả điều kiện tự nhiên và tinh hoa con người để làm nên những tách trà tuyệt hảo. Trong đó, vùng Tân Cương, cái nôi của cây chè Thái Nguyên đã hơn 100 năm gắn bó với nghề trồng trà, trở thành biểu tượng của văn hóa và danh tiếng trà Việt.
Theo ông Nguyễn Tá, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Thái Nguyên, chất đất nơi đây giàu khoáng vi lượng, độ ẩm cao, lượng mưa ổn định, địa hình đồi núi xen kẽ thung lũng, tất cả tạo nên môi trường lý tưởng để cây trà sinh trưởng chậm, lá dày, hương đậm và vị bền. Đặc biệt, bức xạ nhiệt hữu hiệu tại Tân Cương thấp hơn các vùng khác, khiến hợp chất thơm được giữ lại nhiều hơn trong lá. Nhờ vậy, trà Tân Cương mùa thu khi pha có màu xanh trong, hương cốm thoang thoảng, vị chát dịu và hậu ngọt sâu, thứ vị đặc trưng mà người thưởng trà chỉ cần nếm qua một lần là nhớ mãi.
Nếu thiên nhiên ban tặng cho cây trà những điều kiện lý tưởng, thì chính bàn tay con người mới là yếu tố quyết định để hương vị ấy trở nên hoàn mỹ. Người làm trà ở Thái Nguyên hiểu rõ rằng, một vụ trà ngon bắt đầu từ sự quan sát tinh tế: khi sương đọng vừa tan, lá còn tươi non và mềm là lúc thích hợp nhất để hái. Họ hái bằng tay, chọn từng búp non, sao, vò và ướp hương bằng kinh nghiệm truyền đời. Mỗi công đoạn đều đòi hỏi sự tỉ mỉ, bởi chỉ cần lệch vài độ nhiệt hay chậm vài phút sao cũng đủ để hương trà mất đi độ thanh.
Vụ trà thu diễn ra từ tiết Hàn Lộ (đầu tháng Mười) đến Sương Giáng (cuối tháng Mười). Đây là giai đoạn thời tiết mát mẻ, lượng sương và độ ẩm cao, điều kiện lý tưởng để lá chè phát triển hương thơm đặc biệt. Người làm trà gọi đây là “mùa vàng”, không chỉ vì năng suất ổn định, mà bởi chất lượng trà đạt tới độ hoàn hảo hiếm có.
Trà mùa thu không ồn ào như nắng hạ, cũng không tươi non như trà xuân, mà mang vẻ đẹp chín muồi và sâu lắng. Khi rót chén trà thu, làn nước xanh ngọc nhẹ tỏa hơi, mang theo hương cốm vàng non thoang thoảng. Vị chát đầu lưỡi tan dần, nhường chỗ cho hậu ngọt dịu, lưu luyến nơi cuống họng. Hương vị ấy gợi nhớ đến mùa gặt vàng, đến những buổi sáng sớm lành lạnh trên triền đồi, khi mùi đất, mùi sương và mùi lá hòa vào nhau thành bản giao hưởng của thiên nhiên.
Các nhà nghiên cứu ẩm thực gọi đó là “mùi hương sinh thái”, mùi hương được tạo nên từ tổng hòa khí hậu, thổ nhưỡng và hệ vi sinh bản địa. Chính “dấu vân tay” tự nhiên này khiến trà Thái Nguyên mùa thu không thể lẫn với bất kỳ vùng trà nào khác, dù được trồng cùng giống và chế biến theo cùng một quy trình.
Ngày nay, trà không chỉ là đồ uống, mà còn là biểu tượng văn hóa và niềm tự hào kinh tế của Thái Nguyên. Sáu tháng đầu năm 2025, giá trị thu được từ cây chè của tỉnh đạt khoảng 14,5 nghìn tỷ đồng, con số phản ánh sức sống mạnh mẽ của ngành trà Việt. Trong chiến lược phát triển “chè tỷ đô”, các dòng trà đặc sản như Tân Cương, La Bằng hay Trại Cài đang được đầu tư mạnh để nâng tầm thương hiệu, hướng đến xuất khẩu và khẳng định vị thế trên bản đồ trà thế giới.
Nhưng dù có đi xa đến đâu, giá trị cốt lõi của trà Việt vẫn bắt nguồn từ sự giao hòa giữa thiên nhiên và con người. Mỗi tách trà mùa thu không chỉ chứa hương vị của đất trời, mà còn là kết tinh của tình yêu lao động, của niềm tin vào tương lai bền vững của cây trà Việt Nam.