Đối với cộng đồng các dân tộc thiểu số, chủ yếu là người Dao và người Mông sinh sống bao đời nay trên mảnh đất này, mùa chè xuân không chỉ mang ý nghĩa về mặt kinh tế, đảm bảo nguồn thu nhập chính cho gia đình, mà còn là một phần không thể tách rời trong đời sống văn hóa tinh thần, một nghi lễ lao động kết nối con người với thiên nhiên và với truyền thống cha ông để lại. Tiếng gọi của những búp chè non như một lời hiệu triệu, thôi thúc người dân vùng cao tạm gác lại những công việc thường nhật, chuẩn bị cho một mùa thu hái đầy vất vả nhưng cũng chan chứa niềm hy vọng.
Điều kiện tự nhiên khắc nghiệt hun đúc nên phẩm trà độc đáo
Sự quý giá và độc đáo của chè Shan tuyết Hà Giang không phải ngẫu nhiên mà có. Nó được tạo nên từ chính sự khắc nghiệt và hoang sơ của môi trường sinh trưởng. Những cây chè cổ thụ bén rễ sâu vào lòng đất trên những sườn núi đá tai mèo lởm chởm, ở độ cao ấn tượng, từ 800 mét đến hơn 2.000 mét so với mực nước biển. Nơi đây, khí hậu quanh năm mát mẻ, mây mù gần như bao phủ thường trực, tạo nên một bức màn sương huyền ảo giăng kín lối đi. Chính điều kiện khí hậu đặc thù này, với sự chênh lệch nhiệt độ ngày đêm lớn, độ ẩm cao và ánh sáng mặt trời không quá gay gắt, đã làm chậm quá trình sinh trưởng của cây chè.
Cây phải tích lũy dưỡng chất một cách từ từ, tạo ra những búp chè non chứa đựng hàm lượng cao các hợp chất hữu cơ quý giá. Quan trọng hơn cả, những cây chè Shan tuyết này phát triển hoàn toàn tự nhiên, trong điều kiện bán hoang dã, không hề có sự can thiệp của phân bón hóa học hay bất kỳ loại thuốc bảo vệ thực vật nào. Chúng hút trọn vẹn những tinh túy từ đất trời, nguồn nước trong lành và không khí tinh khiết của núi rừng đại ngàn. Tất cả những yếu tố đó hòa quyện lại, hun đúc nên một phẩm trà với chất lượng thượng hạng: hương thơm nồng nàn, quyến rũ, vị chát dịu ban đầu nhanh chóng chuyển thành hậu vị ngọt sâu lắng nơi cuống họng, và quan trọng nhất là sự an toàn tuyệt đối cho sức khỏe người thưởng thức.
Cuộc mưu sinh nhọc nhằn giữa những cây chè cổ thụ
Để thu hoạch được những búp chè tinh túy ấy, người dân địa phương phải trải qua những ngày lao động vô cùng vất vả và hiểm nguy. Ngay từ khi trời còn chưa tỏ mặt người, khi sương đêm còn giăng dày đặc, họ đã phải thức dậy, chuẩn bị những nắm cơm mang theo, cùng với dụng cụ hái chè đơn sơ, rồi bắt đầu hành trình leo núi. Con đường mòn dẫn lên những khu rừng chè thường nhỏ hẹp, quanh co, cheo leo bên sườn núi.
Đặc biệt, những cây chè Shan tuyết cổ thụ ở đây có kích thước khổng lồ, thân cây xù xì, nhiều cây cao đến cả chục mét, tán lá rộng lớn. Để hái được những búp non trên cao, người hái chè, bất kể nam hay nữ, đều phải có sức khỏe dẻo dai và kỹ năng leo trèo thuần thục. Họ phải bám vào những cành cây chắc chắn, di chuyển khéo léo giữa các tầng tán để tiếp cận từng búp chè. Công việc hái chè hoàn toàn được thực hiện bằng tay, đòi hỏi sự cẩn thận, tỉ mỉ và kiên nhẫn phi thường.
Mỗi búp chè phải được ngắt đúng kỹ thuật, nếu không sẽ làm hỏng cả chất lượng của lứa chè. Việc leo trèo trên những cây cao cổ thụ luôn tiềm ẩn rủi ro, nhưng đó là nghề mưu sinh, là truyền thống mà tổ tiên để lại, nên dù vất vả đến mấy cũng không thể từ bỏ. Hình ảnh những người phụ nữ địu con nhỏ trên lưng, thoăn thoắt leo trèo hái chè giữa núi rừng Tây Côn Lĩnh đã trở thành một biểu tượng cho sức sống mãnh liệt và đức tính cần cù, chịu khó của đồng bào nơi đây.
Nguồn sống và hy vọng thoát nghèo từ cây chè di sản
Dù công việc thu hái đầy nhọc nhằn, cây chè Shan tuyết cổ thụ chính là nguồn sống, là niềm hy vọng lớn lao của đồng bào các dân tộc thiểu số ở vùng cao Hà Giang. Giá trị kinh tế mà loại chè đặc sản này mang lại là không hề nhỏ, góp phần quan trọng vào công cuộc xóa đói giảm nghèo và cải thiện đời sống người dân.
Sau quá trình sao sấy thủ công theo phương pháp truyền thống, lượng chè khô thành phẩm thu được vào khoảng 500 kilôgam. Với mức giá bán trung bình trên thị trường hiện nay, chỉ riêng vụ chè xuân cũng có thể mang lại cho gia đình anh nguồn thu nhập lên tới hơn 100 triệu đồng mỗi năm. Đây là một con số đáng kể, giúp nhiều hộ gia đình không chỉ thoát khỏi cảnh nghèo đói mà còn có của ăn của để, có điều kiện sửa sang nhà cửa, mua sắm vật dụng cần thiết và quan trọng nhất là đầu tư cho con cái được học hành đến nơi đến chốn. Cây chè Shan tuyết, vì thế, không chỉ là một loại cây trồng đơn thuần mà còn là cây xóa đói giảm nghèo, cây mang lại tương lai tươi sáng hơn cho thế hệ trẻ trên mảnh đất biên cương này.
Gìn giữ bản sắc và thích ứng với thị trường hiện đại
Nhận thức sâu sắc về giá trị kinh tế cũng như văn hóa của cây chè Shan tuyết, chính quyền địa phương và người dân Hà Giang đang nỗ lực tìm cách phát triển bền vững nguồn tài nguyên quý giá này. Ông Cấn Văn Hiển, Chủ tịch UBND xã Phương Tiến, huyện Vị Xuyên, khẳng định rằng những gốc chè cổ thụ là di sản, là niềm tự hào của địa phương. Do đó, xã luôn khuyến khích bà con áp dụng các biện pháp kỹ thuật tiên tiến hơn trong việc chăm sóc cây chè, bảo vệ nguồn nước, đồng thời đầu tư vào quy trình sản xuất sạch, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm để nâng cao giá trị sản phẩm trên thị trường.
Bên cạnh việc gìn giữ những phương thức sao sấy thủ công truyền thống để tạo ra hương vị đặc trưng, nhiều hộ dân và hợp tác xã đã chủ động nắm bắt xu thế của thị trường hiện đại. Nếu như trước đây, sản phẩm chè khô chủ yếu được bán dưới dạng thô cho các thương lái với giá thấp, thì nay, các hộ nông dân đã học hỏi cách xây dựng thương hiệu, đầu tư thiết kế bao bì, tem nhãn đẹp mắt, chuyên nghiệp hơn. Đặc biệt, việc ứng dụng công nghệ thông tin, bán hàng qua các nền tảng mạng xã hội đã giúp sản phẩm chè Shan tuyết của chị không chỉ được tiêu thụ rộng rãi tại địa phương mà còn vươn xa đến nhiều tỉnh thành trên cả nước và từng bước tiếp cận thị trường quốc tế. Sự kết hợp hài hòa giữa việc bảo tồn giá trị truyền thống và khả năng thích ứng linh hoạt với cơ chế thị trường đang mở ra hướng đi bền vững cho ngành chè Shan tuyết Hà Giang.
Hà Giang – thủ phủ của chè Shan tuyết và niềm tự hào vùng cao
Với những điều kiện tự nhiên ưu đãi và lịch sử phát triển lâu đời, Hà Giang đã khẳng định vị thế là một trong những trung tâm sản xuất chè lớn nhất của Việt Nam. Toàn tỉnh hiện có tổng diện tích trồng chè lên đến hơn 20.300 héc ta. Đáng chú ý, diện tích chè Shan tuyết chiếm một tỷ lệ áp đảo, lên tới hơn 18.600 héc ta, tương đương khoảng 90,28% tổng diện tích chè toàn tỉnh. Trong đó, diện tích chè đang cho thu hoạch đạt gần 14.000 héc ta, mang lại sản lượng hàng năm vô cùng ấn tượng, ước tính hơn 55.000 tấn chè búp tươi.
Những con số thống kê này không chỉ cho thấy quy mô rộng lớn của vùng nguyên liệu mà còn phản ánh vai trò trụ cột của cây chè Shan tuyết trong cơ cấu nông nghiệp và đời sống kinh tế của tỉnh Hà Giang. Vùng chè Shan tuyết cổ thụ không chỉ là một tài sản kinh tế giá trị mà còn là biểu tượng văn hóa, là niềm tự hào sâu sắc của đồng bào các dân tộc Hà Giang. Nó là minh chứng cho sự hòa quyện giữa thiên nhiên kỳ vĩ và bàn tay lao động cần cù của con người, tạo nên một sản phẩm độc đáo mang đậm dấu ấn của vùng đất địa đầu Tổ quốc.
Mùa thu hái chè Shan tuyết trên đỉnh Tây Côn Lĩnh mỗi độ xuân về không chỉ đơn thuần là một hoạt động nông nghiệp nhằm mục đích mưu sinh hay phát triển kinh tế hộ gia đình. Nó thực sự là một nét văn hóa truyền thống độc đáo, một bức tranh sống động phản ánh mối liên kết sâu sắc giữa con người và thiên nhiên nơi đây. Đó là sự kết tinh của những giá trị tinh túy từ đất trời, được ban tặng qua điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng đặc biệt.
Đó là thành quả của sức lao động bền bỉ, sự kiên nhẫn và kinh nghiệm được truyền giữ qua bao thế hệ của đồng bào các dân tộc vùng cao. Và đó cũng là hiện thân của lịch sử, của những câu chuyện về nguồn cội và sự gắn bó của con người với mảnh đất này qua hàng trăm năm tồn tại của những cây chè cổ thụ.
Vùng chè Shan tuyết cổ thụ Tây Côn Lĩnh không chỉ là niềm tự hào riêng của người dân Hà Giang mà còn là một di sản quý giá của cả quốc gia, một minh chứng hùng hồn cho sức sống mãnh liệt và sự hồi sinh mạnh mẽ của một vùng chè đặc sản giữa đại ngàn biên cương. Bản hòa ca của thiên nhiên, con người và lịch sử vẫn đang ngân vang mỗi độ xuân về trên những đỉnh núi mờ sương.
Bảo An