Chính sự hợp nhất giữa "Thiên - Địa - Nhân" ấy đã tạo nên một nền văn hóa trà sâu sắc và đầy quyến rũ. Nhằm gói trọn những giá trị tinh hoa đó, cuốn khảo cứu "Ngàn năm trà Việt" của tác giả Đỗ Quang Tuấn Hoàng đã ra đời, mang đến cho độc giả một hành trình khám phá đầy cảm hứng, theo chân những tao nhân mặc khách xưa đi tìm cảnh đẹp, trà ngon, và theo chân những thương nhân đi khám phá những vùng trà quý để có thể chia sẻ với mọi người.
Bối cảnh của một "cường quốc" trà và nguồn cảm hứng bất tận của tác giả
Việt Nam, với lịch sử gắn bó với cây chè từ hàng trăm, thậm chí hàng ngàn năm, tự hào là một trong những "cường quốc" về trà trên thế giới. Hiện nay, nước ta đứng thứ năm trên thế giới về diện tích trồng chè và thứ sáu về sản lượng. Từ những vùng nguyên liệu trù phú, chúng ta đã chế biến được khoảng 15 loại trà khác nhau, trong đó trà đen và trà xanh là hai sản phẩm chủ lực, chiếm tỷ trọng lớn nhất trong cơ cấu xuất khẩu. Sản phẩm trà của Việt Nam đã có mặt và được yêu thích tại 74 quốc gia và vùng lãnh thổ trên khắp các châu lục, chủ yếu là các thị trường lớn như Pakistan, Trung Quốc, Nga, và Indonesia. Đối với đa số người dân Việt Nam, trà không chỉ là một thức uống mà còn là một người bạn đồng hành, gắn bó mật thiết suốt cả vòng đời, từ khi sinh ra, lớn lên cho đến khi về già.
Chính vì niềm đam mê và tình yêu sâu sắc đối với trà, tác giả Đỗ Quang Tuấn Hoàng đã dành nhiều năm tâm huyết để đi đến khắp các vùng miền của đất nước. Ông không chỉ tìm hiểu về cây trà, về các giống trà cổ quý hiếm, mà còn đi sâu vào việc nghiên cứu các phương pháp làm trà truyền thống, các cách thưởng trà độc đáo và những phong tục, tập quán thú vị có liên quan đến trà trong đời sống văn hóa của các cộng đồng dân tộc. Tất cả những kiến thức và trải nghiệm quý báu đó đã được ông chắt lọc và viết nên cuốn sách "Ngàn năm trà Việt". Cuốn sách này do Công ty cổ phần Văn hóa Chi (Chibooks) liên kết với Nhà Xuất bản Lao động ấn hành, và là một tác phẩm tiêu biểu nằm trong Tủ sách "Văn hóa Việt" của Chibooks.
Hành trình xuyên suốt năm chương sách: Từ những huyền thoại xa xưa đến giá trị y học
Cuốn sách "Ngàn năm trà Việt" được cấu trúc thành năm chương, dẫn dắt người đọc vào một hành trình khám phá, thưởng thức và cảm nhận những giá trị tinh hoa của trà Việt một cách có hệ thống và đầy lôi cuốn. Chương đầu tiên mang tên "Tổng quan", nơi tác giả giới thiệu một cách bao quát về những huyền thoại, lịch sử hình thành, các khía cạnh khoa học và cả những giá trị kinh tế - xã hội xoay quanh cây chè nói chung và cây trà Việt Nam nói riêng. Chương này cũng phác họa nên bản đồ trà Việt với những vùng trồng trà đặc trưng, những giống trà cổ thụ quý hiếm và cả sự hiện diện thú vị của trà trong các địa danh cũ của đất nước.
Sau khi đã có cái nhìn tổng quan, chương thứ hai với chủ đề "Đất càng cao đẹp, trà càng ngon" sẽ đưa người đọc bước chân vào một cuộc du hành qua những vùng trà nổi tiếng nhất của Việt Nam, từ Suối Giàng, Tà Xùa, Phình Hồ ở vùng Tây Bắc, đến Tân Cương của Thái Nguyên, vùng trà Đông Trường Sơn, Tây Côn Lĩnh hùng vĩ của Hà Giang, hay Cầu Đất, Tam Đảo. Mỗi vùng đất lại mang một hương vị trà riêng, một câu chuyện riêng, gắn liền với thổ nhưỡng và khí hậu đặc trưng.
Tiếp nối hành trình địa lý, chương ba về "Phong tục trà độc đáo" sẽ đưa người đọc đi sâu hơn vào chiều sâu văn hóa, khám phá sự hiện diện vô cùng đặc sắc của trà trong các nghi lễ quan trọng như lễ cưới, lễ tang và trong cả đời sống thường nhật của người Việt. Chương bốn với chủ đề "Thú vui tao nhã" sẽ cho thấy những cách thưởng trà vô cùng tinh tế, cầu kỳ và đầy tính nghệ thuật của người Việt xưa và nay. Cuối cùng, khép lại hành trình khám phá, chương năm của cuốn sách khẳng định một chân lý đã được đúc kết từ ngàn xưa: "Trà chính là thuốc", nhấn mạnh những giá trị y học và những lợi ích sức khỏe mà cây chè mang lại cho con người.
Di sản văn hóa trà đồ sộ của các cộng đồng dân tộc thiểu số
Tác giả Đỗ Quang Tuấn Hoàng cũng chia sẻ rằng, cuốn sách của ông không có tham vọng liệt kê một cách đầy đủ tất cả các vùng trà của Việt Nam. Thay vào đó, ông tập trung chủ yếu vào các vùng trà Shan Tuyết cổ thụ, những cách làm trà độc đáo và những phong tục tập quán thú vị có liên quan đến trà. Và trong hành trình nghiên cứu của mình, ông đã có một khám phá vô cùng quan trọng và ý nghĩa. "Thật may mắn, trong quá trình điền dã, càng ngày tôi càng khám phá ra rằng chính những cộng đồng dân tộc như H'mông, Dao, Tày, Thái, Hà Nhì, Cao Lan, Giáy… ở những vùng thâm sơn cùng cốc mới thực sự là những cư dân trà chính hiệu. Họ không chỉ sở hữu những cánh rừng trà cổ thụ được truyền từ đời này sang đời khác hàng ngàn năm, mà còn có cả một nền văn hóa trà vô cùng đồ sộ. Nền văn hóa này được thể hiện qua các tri thức bản địa quý báu về cách trồng trà, hái trà, sao trà, bảo quản trà, cách uống trà hàng ngày và cả những nghi lễ cúng trà linh thiêng," tác giả cho biết. Khám phá này đã mở ra một góc nhìn mới, sâu sắc hơn về sự đa dạng và chiều sâu của văn hóa trà Việt Nam, vốn được gìn giữ và phát huy bởi chính những con người sống hòa hợp với thiên nhiên.
"Ngàn năm trà Việt" không chỉ đơn thuần là một công trình khảo cứu về mặt học thuật. Cuốn sách còn mang trong mình một sức gợi cảm hứng mạnh mẽ, như một lời mời gọi độc giả hãy tự mình lên đường, tìm đến và khám phá những vùng trà xinh đẹp của đất nước, để được gặp gỡ và trò chuyện với những con người đang ngày đêm âm thầm trồng, chăm sóc và chế biến ra những búp trà ngon cho đời. Hành trình đó sẽ giúp chúng ta hiểu hơn, yêu hơn và trân trọng hơn những giá trị văn hóa, lịch sử và con người ẩn sau mỗi tách trà Việt. Đây thực sự là một đóng góp quý báu, giúp làm phong phú thêm tủ sách về văn hóa Việt Nam và lan tỏa tình yêu đối với một trong những di sản văn hóa phi vật thể đáng tự hào nhất của dân tộc.
Bảo An