Về quê giữa trưa, tôi bất chợt nghe tiếng nữ phát thanh viên thôn xóm báo tin buồn về một cụ già vừa mất cùng kế hoạch viếng, chôn cất. Giọng chị nhẹ nhàng, thanh thoát, rõ ràng từng câu chữ, không thua kém phát thanh viên chuyên nghiệp. Ở địa phương, mọi thông tin cần đến người dân đều qua kênh này, nhanh chóng, gọn gàng và hiệu quả. Khoảnh khắc ấy khiến tôi nhận ra, dù có nhiều phương tiện hiện đại để thông tin về phòng chống thiên tai, bão lũ, “loa xã” vẫn là kênh nhanh và gần gũi nhất. Như câu hát chan chứa tình cảm trong bài “Gửi em ở cuối sông Hồng”: “Em ở phương xa, nghe đài bão gió mùa đông bắc…”, âm thanh giản dị ấy vẫn luôn kết nối và lưu giữ nhịp sống cộng đồng.
Ảnh minh họa
Những năm gần đây, thiên tai và thời tiết cực đoan trở thành thách thức lớn với nhiều địa phương: bão lũ chồng bão lũ, diễn biến phức tạp, khó lường, đôi khi vượt khả năng dự báo. Nhờ công nghệ hiện đại, khả năng dự báo đã sát thực tế hơn, đồng thời ý thức phòng ngừa trong người dân ngày càng nâng cao. Tuy vậy, kinh nghiệm từ các trận thiên tai cho thấy, cần khai thác đồng bộ tất cả các phương tiện truyền tin – từ truyền hình, báo điện tử, điện thoại di động, nhắn tin đến hệ thống loa thôn, xã, và cả những công cụ truyền thống như trống, kèn, kẻng… Trang bị thêm loa pin hoặc loa sạc điện cho các vùng hẻo lánh, chia cắt là rất cần thiết.
Điển hình, Giàng A Rình, Trưởng thôn Giáng Pằng (Sơn Lương, Lào Cai) kể: sóng điện thoại yếu, anh phải trực tiếp hò hét dân bản chạy lũ. Tình huống này phản ánh nhu cầu đa dạng phương tiện cảnh báo, kết hợp truyền thống và hiện đại, để mọi người nhận tin kịp thời, đặc biệt trong những tình huống “phải bỏ của chạy lấy người”.
Đối phó thiên tai được ví như chiến tranh: cần xây dựng chiến lược, tập luyện, tổ chức lực lượng nhiều lớp, trong đó quân đội là nòng cốt. Lực lượng cứu hộ, cứu nạn chuyên nghiệp đã ra đời, ứng phó hiệu quả từ tình huống đơn giản đến phức tạp. Công nghệ, như máy bay không người lái, đã cứu người và chuyển hàng cứu trợ kịp thời trong lũ, nhưng cần quy định pháp lý rõ ràng.
Với địa bàn mở rộng, đặc biệt ở miền Trung và miền núi phía Bắc, việc quản lý, chỉ huy phòng chống thiên tai trở thành thách thức lớn. Phòng chống cần được quy hoạch căn cơ, với kịch bản ba giai đoạn: trước, trong và sau thiên tai. Hiện, các nỗ lực chủ yếu tập trung khắc phục hậu quả, trong khi hai giai đoạn còn lại chưa thật sự hoàn thiện. Đầu tư đúng và quản lý hiệu quả sẽ giảm thiểu thiệt hại về kinh tế – xã hội so với việc chỉ khắc phục hậu quả.
Truyền thống đánh giặc của dân tộc Việt Nam, từ câu chuyện Sơn Tinh – Thủy Tinh đến thực tiễn hiện đại, cho thấy: dù thiên tai vô hình và khốc liệt, con người vẫn phải tìm cách chế ngự, bảo vệ sự sống theo cách riêng, với tinh thần “đem sức ta mà bảo vệ ta”. Trong bối cảnh thiên tai ngày càng hung dữ, đây là thách thức lớn nhưng cũng là cơ hội để nâng cao năng lực, tinh thần cộng đồng và ứng dụng sáng tạo các giải pháp phòng chống thiên tai.